Opłaty z tytułu public lending right (PLR) powinny obowiązywać w Polsce już od niemal 10 lat. Po raz pierwszy od dłuższego czasu wydaje się, że jest szansa na ich wprowadzenie. Przedstawiamy więc systemy funkcjonowania tzw. tantiem bibliotecznych w wybranych krajach. Obowiązek implementacji dyrektywy w sprawie prawa najmu i użyczenia oraz niektórych praw pokrewnych prawu autorskiemu w zakresie własności intelektualnej (92/100/EWG, wersja ujednolicona: 2006/115/WE) ciąży na Polsce od momentu wstąpienia do Unii Europejskiej. Początkowo powodem braku implementacji była bardzo duża nieufność środowisk bibliotekarskich, obawiających się, że opłaty za wypożyczenia książek, do wprowadzenia których obliguje dyrektywa, ponoszone będą przez same biblioteki lub – co gorsza – przez czytelników. Kiedy okazało się, że w większości systemów finansowanie opiera się na budżetach publicznych (państwowych lub/i samorządowych), sytuacja nieco się uspokoiła, ale wciąż brakowało pomysłu na implementację i odpowiednio silnej woli politycznej. To ostatnie się zmieniło – Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego postanowiło zająć się także tą tematyką (wśród wielu innych tematów dotyczących dozwolonego użytku publicznego) podczas jesiennego Forum Prawa Autorskiego. Pomysły na implementację PLR w Polsce przedstawialiśmy już w specjalnym wydaniu „Biblioteki Analiz” (Kiedy i jak? – PLR w Polsce, nr 339 z 16 października 2012 roku). Warto teraz bliżej przyjrzeć się obecnej sytuacji w innych krajach. Austria i Niemcy Podobne do siebie systemy PLR, oparte na obowiązkowym zbiorowym zarządzie, funkcjonują w Niemczech i w Austrii. Austriacka organizacja zbiorowego zarządzania Literar-Mechana od 1993 roku odpowiedzialna jest za redystrybucję opłat z tytułu PLR między autorów i wydawców. Wynagrodzenie wypłaca im corocznie ze środków przekazanych przez austriacki rząd oraz prowincje. Cała suma dzielona jest między grupę OZZ odpowiedzialnych za poszczególne materiały wypożyczane przez biblioteki, na podstawie ramowej umowy zawartej przez nie z Literar-Mechana, przy czym 75% środków przeznaczanych jest na wynagrodzenie za wypożyczenia książek, gazet i czasopism. Następnie 4/5 tej sumy przeznacza się na wynagrodzenie za wypożyczenia w bibliotekach publicznych, a 1/5 – za wypożyczenia w bibliotekach naukowych. Jeśli chodzi o podział między uprawnionych (autorów, tłumaczy, wydawców), to również wygląda on odmiennie w przypadku bibliotek publicznych i naukowych. W pierwszym przypadku 70% sumy za wypożyczenie trafia do autora, a 30% do wydawcy; dodatkowo jeśli dzieło jest tłumaczone, udział autora dzielony jest pół na pół między niego a tłumacza. W przypadku bibliotek akademickich udziały wydawcy i autora są równe, a system opiera się na zgłoszeniach dokonywanych przez autorów i wydawców. Autorzy zgłaszają swoje publikacje (książki, artykuły w książkach i czasopismach naukowych) samej OZZ, a repartycja dla wydawców oparta jest na wpisach wydanych przez nich książek naukowych do bazy Books in Print. System niemiecki z kolei został wprowadzony już w latach 70. i również bazuje na finansowaniu z budżetu państwa (90%) oraz z budżetów landów (10%). Roczna suma takiego „grantu” poddawana jest okresowemu przeglądowi. Kwota wypłacana jest jednostce odpowiedzialnej za tantiemy biblioteczne, mianowicie Zentralstelle Bibliothekstantieme (ZBT), która podlega niemieckiej reprograficznej OZZ – VG Wort. Podobnie jak w Austrii na podstawie umów ramowych następuje podział między poszczególne OZZ reprezentujące grupy praw. I tak w 2010 roku 84,5% sumy trafiło do uprawnionych jako wynagrodzenie za wypożyczenia książek, a 15,2% – za wypożyczenia pozostałych materiałów. Fundusz PLR w omawianym roku wynosił 16 mln euro. Wielka Brytania W Wielkiej Brytanii w 2013 roku stawka za pojedyncze wypożyczenie wynosi 6,2 pensów; w sumie budżet przeznaczył na ten cel w bieżącym roku 7,08 mln funtów. Dokonano redystrybucji opłat pomiędzy 23 190 uprawnionych (dane z lutego 2013). Informacje o wypożyczeniach gromadzone są statystycznie – na podstawie danych za wybrany okres od kilkudziesięciu bibliotek z całego kraju. Brytyjski system zorganizowany jest bardzo przejrzyście, dzięki czemu uprawnieni mogą rejestrować swoje publikacje na stronie internetowej organizacji odpowiedzialnej za dystrybucję (rejestracja do połowy …