– Tu jest pewien szyfr. Moja mama jest z domu Zabłocka, więc w pewnym sensie jestem tak samo Zabłocki jak Ławrynowicz. Książka zaś jest dedykowana mojemu przyjacielowi i mistrzowi z młodości Pawłowi Freislerowi, stąd Paweł, po części także na cześć Pawła Huelle, którego twórczość bardzo cenię. Z bohaterem “Munduru” łączy mnie sporo zdarzeń z tej książki, podobna marszruta wojskowa, psychicznie też jest do mnie chyba dość podobny. Ale to jednak nie ja. To wykreowana postać, podobnie jak inni bohaterowie, którzy choć mają na ogół prawdziwe pierwowzory, zostali wykreowani. Zawsze tak pracuję. Na rzeczywiste postaci i zdarzenia nakładam warstwę fikcji. To jest świat równocześnie prawdziwy i zmyślony. Nauczyłem się tego od licznych wilniuków, którzy w czasach mojego dzieciństwa odwiedzali nasz dom. Pochodzę z rodziny wygnańców idiotycznie nazwanych “repatriantami”. Przyjaciele moich rodziców pogubili się w czasie wojny i po wojnie, często po latach w cudowny sposób się odnajdywali. Siadali przy dobrze zastawionym stole i opowiadali. Ale jak! Ludzie wschodu często mieli wspaniały dar słowa. Dopiero potem ojciec uświadomił mi, że wiele w tym było koloryzowania, niby były to ich losy, ale wielokrotnie opowiadane zmieniały się w przygodowe, niemal niewiarygodne fabuły. Mistrzem takich opowieści był mój stryj, Mietek. Ja tylko na swój sposób ich słowną twórczość kontynuuję.

– Jedna
relacja jest dla tej książki szczególnie ważna: to opowieść Piotra
Muldnera-Nieckowskiego, poety, prozaika i autora słuchowisk o jego
wojskowych dziejach. Dzięki opowieści Piotra pojawiła się w “Mundurze”
postać doktora, jedna z kluczowych. Piotr jak wiadomo  jest także
lekarzem i był nim także w wojsku, z którego podobnie jak jego
powieściowy odpowiednik nie mógł się wydostać. Bez jego pomocy nie
mógłbym tej postaci zbudować, bo nie miałem tego rodzaju doświadczeń. Z
opowieści Piotra pochodzi też historia o wybuchu rosyjskiej rakiety. Postaci ze Studium Wojskowego Uniwersytetu Warszawskiego zawdzięczają swoje powieściowe istnienie powszechnie znanym wtedy legendom, które studenci opowiadali sobie z rocznika na rocznik. Inne relacje, z którymi się w różnych okolicznościach zetknąłem, odegrały już mniejszą rolę.

–
“Paragrafu 13” Mariusza Paska nie czytałem, pozostałe wymienione książki
znam od niepamiętnych czasów, “Szwejka” przeczytałem po raz pierwszy,
gdy miałem trzynaście lat. Zatem pisząc “Mundur” już do niczego nie
sięgałem, mam to w pamięci, nie starałem się ani do niczego nawiązywać,
ani od niczego się nie odcinałem. Opowiadałem swoją historię, na swój
sposób niespecjalnie przejmując się tradycją. To zresztą tylko w
warstwie fabularnej jest książka o wojsku. Dla mnie to opowieść o
wolności, miłości i przyjaźni. Jeśli chodzi o pokrewieństwa, to chyba
najbliżej “Mundurowi” do “Przygód dobrego wojaka Szwejka”, ponieważ
bohaterowie obu powieści nie służą w armii swojego kraju. Szwejk ma
umierać za austro-węgierskiego cesarza Franciszka Józefa I, który jest
dla niego, Czecha, całkowicie obcym, obmierzłym dziadygą. Najwyższym
dowódcą bohaterów “Munduru”  jest marszałek Związku Radzieckiego Kulikow
i żaden z nich nie ma ochoty oddawać życia za Związek Radziecki. To
czyni sytuację jednych i drugich całkowicie absurdalną.

– Ludowe Wojsko Polskie nie zasługuje na żadną pamięć, zwłaszcza po paskudnej roli, jaką odegrało podczas stanu wojennego, a wcześniej podczas ataku na Czechosłowację. Nie jest absolutnie warte powieści. Ale już Karolek i Dwilli to inna sprawa – oni są pod każdym względem warci wydobycia z minionego czasu. To nie jest powieść o PRLowskiej armii. To opowieść o mundurze niekoniecznie tamtej armii, nawet niekoniecznie wojskowym. “Nie ma znaczenia, czy masz na sobie to, co ci podarowało Ludowe Wojsko Polskie, czy nie. Nosisz swój mundur od narodzin do śmierci” – mówi Dwilli. A Karolek w innym miejscu: “Nikt nie jest w stanie wtłoczyć człowieka w mundur, jeśli go sam nie włoży. Ten mundur był w tobie, a nie na tobie chłopie”. Napisałem tę książkę teraz, bo mam wrażenie, że Polacy sami dobrowolnie przebrali się w mundury dwóch wrogich armii i już nie ma znaczenia, jaki człowiek jest: mądry czy głupi, interesujący czy bezbarwny. Ważne jest tylko to, jaki mundur ma na sobie i czy to jest mundur nasz czy nie nasz. A ja, jak wtedy, nie mam ochoty wkładać munduru. Mam przyjaciół w obu wrogich armiach i za Natanem Tennenbaumem mam ochotę powiedzieć: “Chroń mnie Panie od nienawiści”. Na okładce książki powiewa osobista flaga Pawła Freislera i moja, biała w czarne kropki. Pod tą flagą maszeruję dziś jak idiota przez pole bitwy i patrzę z przerażeniem na to, co się stało z ludźmi, których przecież znam od lat, lubię i szanuję. O tym chciałem napisać i to w tej książce jest, choć nie zawsze łatwo to zauważyć, bo w pierwszej warstwie to wesoła, pełna przygód opowieść o miłości, przyjaźni a nade wszystko o wolności.

–
Gombrowicz pisał: “nie ma ucieczki przed gębą, jak tylko w inną gębę, a
przed człowiekiem schronić się można jedynie w objęcia innego
człowieka. Przed pupą zaś w ogóle nie ma ucieczki”. A czy można uciec
przed mundurem? Być zniewolonym, ale czuć się wolnym?

– Przed mundurem nie da się uciec, dotyczy to wszystkich mundurów świata. A czy nosząc go można zachować wewnętrzną wolność? To powieść o tych, którzy próbowali, ale czy ostatecznie im się udało, nie wiem. Być może wolność jest w ogóle iluzją, marzeniem, a tak naprawdę nie istnieje. Może to wszystko, co robili moi bohaterowie było bez sensu? A może cena za bycie wolnym jest tak wysoka, że to się w ogóle nie opłaca? Na te pytania nie umiem odpowiedzieć, nie odpowiada na nie również powieść. Każdy musi sam sobie wybrać sztandar, pod którym będzie maszerował. Mój sztandar jest biały w czarne kropki i ma to do siebie, że niesie się go samotnie.

–
Nie jestem pewien czy to prawda. O kapitanie Królu, szefie głównego
bohatera, niewiele dobrego da się powiedzieć, ale jest to człowiek
inteligentny. Czy dla niego armia, której jest oficerem, jest
atrakcyjna? Ani trochę. Jest znudzony, w gruncie rzeczy gardzi tym całym
wojskiem. Podczas mojego pobytu w Ludowym Wojsku Polskim niewielu
spotkałem entuzjastycznych wojaków. Jakieś świeżo upieczone trepy, które myślały, że dostały wielką władzę nad szeregowcami i chcieli się nią nasycić. Reszta była ponura, zasiedziała, zapijaczona. Wśród zwykłych żołnierzy żadnych entuzjastów sobie nie przypominam – wszyscy czekali na dzień, w którym opuszczą koszary. To jednak, przypominam, nie była nasza armia. To była mało ważna cześć Układu Warszawskiego, za który ginąć nie mieliśmy najmniejszej ochoty. Zastanawialiśmy się nawet przy wódeczce, co byśmy zrobili, gdyby wybuchła wojna. Odpowiedź była prosta: białe kalesony na antenę SKOT-a i pełnym gazem w stronę nieprzyjaciela. Niech sobie Leonid Breżniew walczy bez nas.

–
W naszej redakcji postulujemy – z racji pana dotychczasowych profesji i
osiągnięć – aby powstało słuchowisko w oparciu o “Mundur”, o filmie
nawet nie wspomnę. Jest szansa?

–
Na słuchowisko być może tak. Z filmem jest o wiele trudniej. W moim
odczuciu nie ma obecnie zapotrzebowania na film taki jak “Mundur”.
Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego chciałoby powstania filmów
o waleczności, bohaterstwie Polaków, ważnych wątkach z naszej historii. Nie mam nic przeciwko temu, ale to nie moje emploi. “Mundur” jest antybohaterski, więc filmu nie będzie. Choć ja osobiście bym chciał.

Rozmawiała Ewa Tenderenda-Ożóg