„Ostatnie rozdanie” Wiesława Myśliwskiego (Znak), „Legion” Elżbiety Cherezińskiej (Zysk i S-ka), „Ludzka rzecz” Pawła Potoroczyna (W.A.B.), „Obłęd ’44” Piotra Zychowicza (Rebis), „Za żelazną kurtyną” Anne Applebaum (Świat Książki i Agora) i „Wielka księga patriotów polskich” (Biały Kruk) – Książkami Roku 2013 Spośród 48 tytułów, uprzednio wyróżnionych jako „Książki miesiąca” wybraliśmy – po redakcyjnej dyskusji – sześć Książek Roku 2013. Autorzy i wydawcy nagrodzonych książek otrzymują od nas pamiątkowe statuetki i dyplomy. Proza polska Eustachy Rylski „Obok Julii” (Wielka Litera) Autor pisze wyraźnie: „wspomnienia nie biorą się znikąd”. Trzeba było sobie na nie zapracować w S., poniemieckim miasteczku, a może wsi, tyle że z dwiema liniami tramwajowymi i podupadającą z roku na rok restauracją „Pod Minogą”. Jest rok 1963, do S. przyjeżdża piękna Julia Neiger, która dziesięć lat wcześniej, jeszcze w okresie stalinowskim, uczyła w szkole, w której pobierał nauki dziesięcioletni wtedy i bez pamięci rozkochany w swojej pani Janek Ruczaj. Rzecz cała toczy się leniwie i sentymentalnie, by nagle przyspieszyć, nabrać dramatyzmu i dać pole do popisu występkowi, a nawet zbrodni. Wacław Holewiński „Szwy” (Zysk i S-ka) Proza Wacława Holewińskiego ogniskuje się na naszej historii. W jego kolejnych książkach czytamy o Powstaniu Styczniowym, II wojnie światowej, Żołnierzach Wyklętych, czy też – jak ma to miejsce w niniejszej książce – konspiracji solidarnościowej. Tomasz Miteńka, postać, wokół której snuje się nić narracji, nie był w nią chyba zbytnio zaangażowany. Pod tymi personaliami kryje się Marcin Antonowicz, student I roku chemii Uniwersytetu Gdańskiego, figurujący na liście ofiar stanu wojennego. W październiku 1985 roku, podczas pobytu w rodzinnym Olsztynie, zatrzymał go patrol ZOMO. Jako dokument tożsamości okazał legitymację studencką. Po kilkudziesięciu minutach nieprzytomnego studenta odnaleziono na ulicy. Zmarł kilkanaście dni później w szpitalu. W powszechnej opinii został skatowany przez milicjantów. Jego pogrzeb 6 listopada 1985 roku zgromadził tłumy. Dominik Rutkowski „Pozostał gniew” (Bellona) Schyłek II wojny światowej, Pomorze zajęte już przez Sowietów. Współczesnych Wandali – grabiących, palących, dewastujących wszystko, na co się natkną. Pałających szczególnym „afektem” do kobiet. Nie tylko niemieckich. Przez położone w urokliwej okolicy, wyposażone w funkcjonujące mimo przejścia frontu dobra cywilizacyjne miasteczko, mające statut uzdrowiska (Połczyn-Zdrój?), przewijają się uchodźcy. Polacy powracający z robót przymusowych, popowstaniowi wygnańcy z Warszawy, różnej narodowości więźniowie niemieckich kacetów i jeńcy z oswobodzonych stalagów i oflagów. Pośród nich także główny bohater powieści Julian Żurawiecki, kresowiak z konspiracyjną kartą życiorysu. Ponieważ włada zarówno językiem niemiecki jak i rosyjskim, sowiecki komendant miasteczka – kapitan NKWD Paluchin – składa mu propozycję nie do odrzucenia. Ma zostać jego tłumaczem. Los Juliana z dnia na dzień zdaje się być coraz bardziej styczny z liniami życia innych bohaterów. Proza obca Tove Jansson „Uczciwa oszustka” (Nasza Księgarnia) W historii literatury Tove Jansson zapisała się jako troll mama, „pani od Muminków”. Jej opowieści o perypetiach i codziennym życiu magicznych bohaterów zawładnęły wyobraźnią czytelników niezależnie od wieku i na każdym kontynencie. Są kochane i podziwiane do dzisiaj. Tymczasem świat jakby zapomniał, że twórczyni legendarnego cyklu była także świetną malarką i znakomitą, wszechstronną pisarką, czego dowód otrzymujemy w jej „dorosłej” książce „Uczciwa oszustka”. To proza oszczędna w środkach artystycznych, za to niezwykle bogata w swoim wyrazie. I w tym tkwi mistrzostwo pióra fińskiej pisarki, że wystarczy jej kilka zdań, by zabrać czytelnika do świata swoich wyobrażeń, w głąb mrocznych zakątków ludzkiej duszy. Hans Fallada „Co dalej, szary człowieku” (Sonia Draga) Znakomicie, z ironią, dystansem i zarazem zjadliwym poczuciem humoru, tak charakterystycznym dla Fallady – i wyjątkowo dobrze oddanym przez tłumacza, Dariusza Guzika – napisana książka, która autorowi przyniosła sławę, a znajdującemu się na krawędzi bankructwa wydawcy, ogromne pieniądze. „Szary człowiek” Fallady stał się w zawrotnym tempie powieścią kultową, wyrywaną sobie z rąk do rąk. W powieści zakochał się najpierw niemiecki czytelnik, zaraz potem Europa, a wkrótce świat. Reyes Monforte „Niewierna” (WAM) Wyjątkowe spojrzenie na relację między kulturą muzułmańską a światem Zachodu, na postępującą islamizację krajów europejskich. To wstrząsająca historia, oparta na prawdziwych wydarzeniach, z autentycznymi postaciami związanymi z islamskim terroryzmem, z Al Kaidą w tle, spisana przez hiszpańską dziennikarkę radiową i telewizyjną, znaną polskim czytelnikom z powieści „Burka miłości”. Autorka stawia niewygodne pytania o reakcje Zachodu na te haniebne akty dokonywane w imię religii. Ta książka boli, pokazuje jak niewielka jest granica między miłością a nienawiścią, jak okrutny jest świat skrajnie patriarchalny. Ale jest też w niej wiara w ludzką umiejętność przetrwania i wytrwania w najgorszych warunkach. György Spiró „Iksowie” (W.A.B.) Dysponując solidną bazą historyczną węgierski autor stworzył monumentalną – nie tylko objętościowo – powieść nie tylko o Wojciechu Bogusławskim. Jej bohaterami są wyłącznie postaci autentyczne: car Aleksander, książę Konstanty, generał Józef Zajączek, a także ówcześni suflerzy, rzemieślnicy, antykwariusze, dziennikarze, literaci. Prozaik nie trzyma się kurczowo faktów. Barwna panorama syreniego grodu i jej charakterystycznych typów stanowi tło dla toczących się zdarzeń. Opisy i sytuacje nasuwają skojarzenia z „Niemcewiczem od przodu i od tyłu” Karola Zbyszewskiego, a kolejne sekwencje przywodzą na myśl kadry filmowe. Jaume Cabré „Wyznaję” (Marginesy) Ta blisko 800-stronicowa powieść zakrojona została z nieprawdopodobnym rozmachem. Obejmuje siedem wieków historii Europy, akcja rozgrywa się w kilku krajach, przenosząc się z Hiszpanii do Włoch, z byłej Jugosławii do Niemiec, zahacza nawet o Polskę, tyle, że o wyjątkowe miejsce – Oświęcim. Przewija się przez nią około dwustu ważnych postaci, cytowani są politycy, myśliciele i poeci włącznie z Wisławą Szymborską. Joël Dicker „Prawda o sprawie Harry’ego Queberta” (Albatros) Powieść Dickera to tylko z pozoru literatura lekkiego kalibru. To, co najciekawsze, rozgrywa się na drugim planie. To opowieść o tym, jak powstaje książka, jak wykuwają się bestsellery. To książka podejmująca wyrafinowaną zabawę z czytelnikiem, a także refleksja nad aktem pisania, portret przemysłu książkowego oraz społeczeństwa Stanów Zjednoczonych, a dopiero na końcu znakomite czytadło, które pomimo dużej objętości pochłania się w mgnieniu oka. Dan Brown „Inferno” (Sonia Draga) Czym uwodzi Dan Brown? Czy tylko erudycją, znajomością historii i sztuki oraz zgrabnie prowadzoną narracją? Oczywiście też, ale kto wie, czy kluczem do sukcesu jego prozy nie są postaci głównych bohaterów – przypominające mitycznych herosów, bo obdarzone ponadprzeciętną inteligencją, sprawnością fizyczną i szczęściem. Langdon to wykształcony, subtelny i elegancko ubrany supermen, a jego partnerki w niczym mu nie ustępują. To są postaci typowe dla literatury młodzieżowej, ale przecież Brown pisze dla dorosłych. Dlatego obdarza bohaterów także innymi atrybutaami, przede wszystkim dużą uczuciowością. Langdona nie tylko nie można nie lubić, ale też nie można mu nie kibicować. W tej prozie jest coś z napięcia jakie towarzyszy wielkim zawodom sportowym. Haruki Murakami „Bezbarwny Tsukuru Tazaki i lata jego pielgrzymstwa” (Muza) Pewnie każdy człowiek jest po trochu bezbarwnym Tsukuru Tazaki z powieści Murakamiego, ale tylko nieliczni decydują się na pracowitą autorefleksję nad własnym losem, którą wykonał bohater. Murakami znów pokazał najwyższą klasę, to jeden z najlepszych piszących współcześnie pisarzy. Niby niczym się ta książka w dorobku japońskiego pisarza nie wyróżnia, ale nie musi, jest jak zwykle przenikliwa, Murakami poznał wszystkie mroki podświadomości i eksploatuje ją z powodzeniem. Biografie, wspomnienia Marta Sztokfisz „Chwile, których nie znamy” (W.A.B.) Ta reporterska biografia Marka Grechuty to świetnie skonstruowana, doskonale udokumentowana i przystępnie napisana opowieść o artyście wyjątkowej miary, wymykającym się zaszufladkowaniu. Zasługą autorki jest odkrycie mrocznej karty jego życiorysu. Marta Sztokfisz po raz pierwszy upublicznia bowiem to, o czym przebąkiwano tu i ówdzie, szczególnie w gronie cyganerii. Grechutę przez lata trawiła nieuleczalna choroba. Miewał lepsze i gorsze dni. Z roku na rok tych ostatnich niestety przybywało. Farmakologia pozwalała mu jako tako funkcjonować, ale zarazem spowalniała życiowe funkcje, miewał kłopoty z pamięcią i artykułowaniem myśli. Poruszająca książka. Mariusz Urbanek „Brzechwa nie dla dzieci” (Iskry) Czołowy biograf luminarzy rodzimej kultury zeszłego wieku tym razem rozkłada na czynniki pierwsze Jana Brzechwę. Ten znakomity twórca literatury dla dzieci na przełomie lat 40. i 50. pisał też jednak – choć nie musiał – o planie sześcioletnim, bojownikach koreańskich, strajkujących górnikach francuskich, prześladowanych Murzynach w Oklahomie… W jego socrealistycznych strofach pojawiały się charakterystyczne figury epoki: …