W Bibliotece Analiz nr 13/2011 zamieściliśmy pierwszy tekst z cyklu „Archeologia wydawnicza”, w którym przedstawiliśmy sytuację naszego „ruchu wydawniczego” na początku lat osiemdziesiątych. „Ruchu wydawniczego”, bo tak się wtedy mówiło, a nie było przecież „rynku wydawniczego”, który zaczął się tworzyć dopiero pod sam koniec lat osiemdziesiątych, po długiej przerwie, trwającej od lat 1949-1950, gdy przeprowadzono nacjonalizację odradzających się po zapaści II wojny światowej firm wydawniczych i księgarskich. Zaraz po wojnie Tym razem wracamy właśnie do tego okresu powojennego. Materiały dla tego czasu są bardzo skromne, jak zresztą generalnie materiały do dziejów polskiej książki. Archiwa sprzed 1939 roku były trzebione, dziesiątkowane i niszczone podczas II wojny światowej, czas wojny to okres pracy konspiracyjnej, która z zasady pozostawia po sobie nieliczne źródła pisane, a świadkowie tych czasów niemal już w komplecie odeszli wraz ze swoimi wspomnieniami. W następnych latach brakowało szacunku dla materiałów archiwalnych, nie mówiąc już o tym, że po 1989 roku niemal wszystkie materiały trafiały na makulaturę, gdyż nie doceniono ich wartości historycznej. Dlatego należy ocenić wysiłek nielicznych badaczy, którzy jednak zadali sobie trud, aby odtworzyć tamten czas. Najbardziej znaną pozycją o książce w czasach Polski Ludowej jest przestarzała już i bardzo tendencyjna praca „Książki i wydawcy” legendarnego Adama Bromberga, do postaci którego z pewnością jeszcze warto wrócić. Praca ta pierwotnie (w roku 1958) nosiła podtytuł „Ruch wydawniczy w Polsce Ludowej w latach 1944-1957”, ale jej „wydanie nowe zmienione i rozszerzone”, jakie ukazało się w roku 1966 objęło okres do roku 1964. Inna praca to obszerny fragment zatytułowany „Wydawnictwa książkowe” z hasła „Kultura literacka” autorstwa prof. Oskara Stanisława Czarnika, byłego kierownika Instytutu Książki i Czytelnictwa Biblioteki Narodowej, opublikowanego w encyklopedycznej publikacji „Literatura polska 1918-1975. Tom 3. Część I . 1945-1975” (Wiedza Powszechna, 1966). Pomocna jest też „Statystyka wydawnictw w Polsce. Historia, metodyka i organizacja” Krystyny Bańkowskiej-Bober, również byłej pracownicy Biblioteki Narodowej, kierowniczki Zakładu Statystyki Wydawnictw, wydana jako tom 43 w serii „Prace Instytutu Bibliograficznego” (Biblioteka Narodowa, 2006). Są też wspomnienia Tadeusza Hussaka, honorowego prezesa Stowarzyszenia Księgarzy Polskich („Byliśmy służba społeczną…”, Edytor Wers 2004), oraz innych świadków tamtych zdarzeń, a także dwie niedawno wydane świetne książki o czołowych postaciach tamtych czasów: Tadeusza P. Rutkowskiego „Adam Bromberg i ‘encyklopedyści’. Kartka z dziejów inteligencji w PRL” (Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2010) i Eryka Krasuckiego „Międzynarodowy komunista. Jerzy Borejsza. Biografia polityczna” (Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009). Oficjalna statystyka zawiera dorobek pierwszych lat powojennych prezentowany w tabelach nr 1-2. „Już od połowy 1944 roku na wyzwolonych terenach zaczęły ukazywać się pierwsze polskie gazety, plakaty i broszury. W rok później odżył polski ruch wydawniczy, pojawił się pierwszy tysiąc książek w łącznym nakładzie …