Czwartek, 24 lipca 2014
I wojna światowa w literaturze
Czasopismo"Magazyn Literacki Książki"
Tekst pochodzi z numeru7/2014
Słowa pani Millerowej, zawiadamiającej swego lokatora o zamachu w Sarajewie (28 czerwca 1914 roku), inaugurujące „Przygody dobrego wojaka Szwejka” – nieśmiertelną powieść Jaroslava Haszka – doskonale obrazują przesłanie niniejszego tekstu. Wyrażone w nadtytule. Opus magnum czeskiego prozaika i dziennikarza w znacznej mierze dyskontuje fakty oraz doświadczenia życiowe autora i jego kamaryli. Prawdziwe jest nie tylko tło historyczne i geograficzne. Zdecydowana większość niehistorycznych bohaterów książki miała pierwowzory w rzeczywistości, a istotna część historyjek gęsto ubarwiających narrację wydarzyła się naprawdę. Nic dziwnego, że po premierze utworu ludzie w nim opisani kontaktowali się z pisarzem. Jedni wyrażali wdzięczność, inni wręcz przeciwnie. Szwejk pojawił się w humoreskach Haszka już kilka lat przed I wojną światową. Zamieszczane w praskiej prasie złożyły się na tom „Dobry wojak Szwejk i inne osobliwe historyjki”. Miały antyaustriacką, pacyfistyczną i anarchistyczną wymowę. Podczas pobytu w Kijowie, dokąd rzucił pisarza los po trafieniu do rosyjskiej niewoli, powrócił do swego bohatera. Efektem: „Dobry wojak Szwejk w niewoli”. Krytyka Austro- Węgier jest tu ostrzejsza niż we wcześniejszych tekstach, ponieważ Haszek nie musiał się już obawiać cenzury. W 1921 roku opublikował w Czechosłowacji pierwszy tom „Przygód dobrego wojaka Szwejka podczas wojny światowej”, zawierający też epizody znane z dwu poprzednich tytułów. Powieść z miejsca zyskała miano bestsellera, aczkolwiek krytyka czeska zrazu przyjęła ją powściągliwie. Trawiony postępującą chorobą alkoholową autor napisał kolejne dwa tomy, czwartego dokończyć nie zdążył. Ironia i dobroduszność Jak utrzymuje prof. Radko Pytlik – szwejkolog numer 1 – „Dobry wojak Szwejk” jest „kompilacją charakteru i przygód zarówno autora, jak i jego towarzysza broni Frantiszka Straszlipki. Natomiast nazwisko i wygląd Szwejka Haszek wypożyczył od swego piwnego kompana Szwejka Józefa Juniora – szewca i pedicurzysty, syna Szwejka Józefa, który to był dozorcą domu mieszczącego m.in. słynną gospodę »U Kalicha«”. Haszek faktycznie handlował psami, był bywalcem knajp, zaliczył pobyt w klinice dla umysłowo chorych, a pracując w czasopiśmie „Świat Zwierząt” przyczynił się do zwiększenia poczytności czasopisma „odkrywaniem” na łamach coraz to nowych okazów fauny np. „bałaguły chytrego, ssaka z gatunku nabierców”. Zdaniem Pytlika autor najlepiej sportretował sam siebie poprzez postać jednorocznego ochotnika Marka. „Dzieli on z Haszkiem zarówno anarchizująco-cyniczne poglądy na świat. (…) Należy tu jednak dodać, że Haszek miał przyjaciela, Karela Marka, który technicznie rzecz biorąc, stanowił bezpośrednie alter ego jednorocznego ochotnika”. Wizerunek głównego bohatera na długie dziesięciolecia ukształtowały ilustracje kredki Josefa Lady. Pierwsze rysunki powstały po konsultacjach z Haszkiem w pierwszym zeszytowym wydaniu pracy – z 1921 roku. Natomiast te najbardziej znane obrazki Lada rysował od nowa po śmierci pisarza w latach 1923-25. Stworzył wówczas zupełnie nowy wizerunek bohatera – prostodusznego, łysawego i grubego piwosza. Stały się nieodłączną częścią dzieła, gdyż reprodukowano je także w zagranicznych edycjach. A tych powstało – uwaga – aż 57. Najbardziej znanym polskim przekładem jest ten autorstwa Pawła Hulki-Laskowskiego z 1929 roku. 60 lat później ukazało się tłumaczenie Józefa Waczkówa pt. „Dole i niedole dzielnego żołnierza Szwejka”, mające – wedle translatora – „przybliżyć ironię oryginału zamiast stworzonej przez Hulkę-Laskowskiego atmosfery dobroduszności”. Przed pięcioma laty pojawiła się translacja cenionego gawędziarza („O Szwejku i o nas”) Antoniego Kroha, zatytułowana „Losy dobrego żołnierza Szwejka czasu wojny światowej”. Trudno przeceniać wpływ najsławniejszego czeskiego żołnierza na literaturę. W latach czterdziestych Bertolt Brecht stworzył sztukę „Szwejk podczas II wojny światowej”. Emigracyjne „Wiadomości Polskie, Polityczne i Literackie”, ukazujące się w Londynie, drukowały satyryczne komentarze polityczne Wacława Solskiego pod winietą „Opowieści o Szwejku”. Łudzące podobieństwo do perypetii czeskiego wojaka wykazuje powieść Władymira Wojnowicza „Życie i niezwykłe przygody żołnierza Iwana Czonkina”. Ślady fascynacji Szwejkiem widać również niewątpliwie w „Paragrafie 22” Josepha Hellera. 21 lat temu Josef Marek wydał swoisty sequel dzieła. Szwejk tym razem zmaga się z absurdami realnego socjalizmu. Popularność arcydzieła wykorzystał film. Najbardziej znaną jest dwuczęściowa wersja czechosłowacka z Rudolfem Hruszínskim w roli tytułowej. W III RP zrealizowano serial – w postać Szwejka wcielił się Jerzy Stuhr. Znaczniej lepiej wypadł w tej roli – na deskach teatralnych – Roman Kłosowski. To nie jedyne polonica związane z tą ciągle aktualną prozą. Najpopularniejszym polskim „szwejkologiem” jest krakowski dziennikarz Leszek Mazan. W Sanoku istnieje Zaułek Józefa Szwejka, gdzie u schyłku C.K. monarchii mieścił się dom publiczny, do którego uczęszczał powieściowy porucznik Dub (właścicielami budynku byli podobno antenaci Zdzisława Beksińkiego). Zaułek Wojaka Szwejka jest także w Przemyślu, również obecnym w powieści. W militarnej scenografii Głównie we Włoszech (przede wszystkim w Mediolanie) – w latach 1917/18 – toczy się akcja z lekka autobiograficznej powieści Ernesta Hemingwaya „Pożegnanie z bronią”. Jej bohater, Amerykanin – Frederick Henry, nazywany przez wszystkich Tenente (wł. porucznik), pomaga rannym żołnierzom na froncie I wojny światowej. W trakcie jednej z akcji zostaje ranny w nogę i przewieziony do lazaretu. Tam zakochuje się w pielęgniarce Catherine Barkley. Po rekonwalescencji pacjent wraca na front, jako pielęgniarz. Jego jednostka wpada w zasadzkę, a on zostaje uznany za niemieckiego szpiega. Grozi mu rozstrzelanie. Udaje mu się zbiec z aresztu. Dociera do miasteczka na granicy ze Szwajcarią, gdzie czeka wybranka serca. Jest w zaawansowanej ciąży. Pod osłoną nocy, łodzią, przeprawiają się przez graniczne jezioro alpejskie do Locarno. Tam Catherine przedwcześnie rodzi martwe dziecko i sama kona po paru godzinach. Tragiczny finał miesza się z radością mieszkańców z powodu zakończenia wojny.  Ta schematyczna opowieść melodramatyczna w militarnej scenografii – z pewnością nie najwybitniejsza w dorobku amerykańskiego noblisty – dwa razy została przeniesiona na ekran. Postać Henry’ego odtwarzali Gary Cooper i Rock Hudson. Przyśpieszona edukacja Znacznie więcej batalistyki odnajdujemy w „Trzech żołnierzach” Johna Dos Passosa. „Wojna to męska sprawa. Idą na nią chłopcy. Jeśli szczęście im dopisze, wrócą, jako dorośli mężczyźni” – anonsował ją autor. Fuselli, Christfield i Andrews, jego tytułowi bohaterowie, reprezentują generację, której okres dojrzewania przypadł na czas sprzed wojny światowej. Charakteryzowały ją: przyśpieszona edukacja życiowa, narastający żal za utraconą młodością i niepewne perspektywy. Fuselli jest typem karierowicza, pragnącego za wszelką cenę osiągnąć to, na co we własnym mniemaniu zasługuje. W praktyce jego pragnienia sprowadzają się do tęsknych spojrzeń w stronę oficerskich insygniów i unikania sporów. Christfield to konformista, którego osobowość w największym stopniu została zmodyfikowana przez armię. Wydaje się być zadowolony ze wszystkiego, co przyniesie mu los. Andrews pozuje na filozofującego artystę o niepokornym usposobieniu. Zdaje sobie sprawę z uwarunkowań żołnierskiej egzystencji. Mimo różnic cała trójka kończy podobnie – wojna zmieni ich na zawsze. Dos Passos wnikliwy opis niuansów sztuki wojennej okrasza szeroką panoramą społeczną. Ostre pióro autora obnaża nie tylko oczywisty bezsens i okrucieństwo wojennych zmagań. Kieruje się także, a może przede wszystkim, w stronę doktryny …
Wyświetlono 25% materiału - 1045 słów. Całość materiału zawiera 4183 słów
Pełny materiał objęty płatnym dostępem
Wybierz odpowiadającą Tobie formę dostępu:
1A. Dostęp czasowy 15 minut
Szybkie płatności przez internet
Aby otrzymać dostęp kliknij w przycisk poniżej i wykup produkt dostępu czasowego dla Twojego konta (możesz się zalogować lub zarejestrować).
Koszt 9 zł netto. Dostęp czasowy zostanie przyznany z chwilą zaksięgowania wpłaty - w tym momencie zostanie wysłana odpowiednia wiadomość e-mail na wskazany przy zakupie adres e-mail. Czas dostępu będzie odliczany od momentu wejścia na stronę płatnego artykułu. Dostęp czasowy wymaga konta w serwisie i logowania.
1B. Dostęp czasowy 15 minut
Płatność za pośrednictwem usługi SMS
Aby otrzymać kod dostępu, należy wysłać SMS o treści koddm1 pod numer: 79880. Otrzymany kod zwotny wpisz w pole poniżej.
Opłata za SMS wynosi 9.00 zł netto (10.98 PLN brutto) i pozwala na dostęp przez 15 minut (bądź do czasu zamknięcia okna przeglądarki). Przeglądarka musi mieć włączoną obsługę plików "Cookie".
2. Dostęp terminowy
Szybkie płatności przez internet
Dostęp terminowy zostanie przyznany z chwilą zaksięgowania wpłaty - w tym momencie zostanie wysłana odpowiednia wiadomość e-mail na wskazany przy zakupie adres e-mail. Dostęp terminowy wymaga konta w serwisie i logowania.
3. Abonenci Biblioteki analiz Sp. z o.o.
Jeśli jesteś już prenumeratorem dwutygodnika Biblioteka Analiz lub masz wykupiony dostęp terminowy.
Zaloguj się