W poprzednim numerze Biblioteki Analiz prezentowaliśmy podstawowe statystyki dotyczące książkowej produkcji wydawniczej w 2017, opracowane przez Bibliotekę Narodową na bazie egzemplarza obowiązkowego. W bieżącym wydaniu przedstawimy szczegółowe informacje dotyczące kategorii „literatura”, a także charakterystyki rodzimej oferty wydawniczej według języka oryginału, miejsca produkcji i czasu powstania. Na wstępie przypomnijmy tylko, że w roku 2017 w polskiej bibliografii narodowej znalazło się 36260 tytułów książek. Jest to o 2025 tytułów, czyli o 6 proc. więcej niż rok wcześniej. Tym samym pobity został kolejny rekord liczby opublikowanych w Polsce tytułów książek. Literatura Wśród odmian literatury dla dorosłych, które mają największy udział w zbiorze tytułów tekstów literackich, w roku 2017 znalazły się: literatura piękna (26 proc.) oraz romansowo-obyczajowa (21 proc.). Nieco mniejszym udziałem legitymują się: literatura sensacyjno-kryminalna (10 proc.), komiksy (8 proc.) oraz literatura fantastyczna (5 proc.). Nieco ponad ¼ udziałów należy z kolei do tytułów kierowanych do dzieci (26 proc.), a znacznie mniej do młodzieży (4 proc.). Szczegółowe porównanie bieżących udziałów poszczególnych gatunków literatury z sytuacją z 2013 roku prezentują wykresy nr 1 i 2. Badacze z BN podkreślają, że chociaż w ciągu ostatnich pięciu lat rosła zarówno liczba tytułów należących do literatury pięknej, jak i do popularnej, to jednak liczba książek popularnych wzrastała szybciej i zajmują one obecnie więcej miejsca niż wcześniej (wzrost z 40 do 44 proc.). Zjawisko to jest także dobrze widoczne, gdy weźmiemy pod uwagę wyłącznie utwory narracyjne – w roku 2013 utwory należące do literatury pięknej stanowiły 13 proc., w 2017 – 10 proc. W  przypadku literatury pięknej 55  proc. produkcji wydawniczej zgłaszanej do Biblioteki Narodowej stanowią książki polskie, a 42 proc. – obce. W przypadku 3 proc. tytułów kwestia ta pozostała trudna do określenia. Natomiast wśród utworów tłumaczonych 35 proc. stanowiły książki amerykańskie, 17 proc. – angielskie, 8 proc. – japońskie, 7 proc. – francuskie, po 4 proc. – szwedzkie i niemieckie, 3 proc. – włoskie, a 2 proc. – norweskie. W obrębie książek literackich 85 proc. stanowią książki powstałe w XXI wieku (o 5 p.p. mniej niż w całym zbiorze), 12 proc. – książki z XX wieku, a 3 proc. to pozycje XIX-wieczne i starsze. Literatura piękna W kategorii literatura piękna znalazły się książki, których forma „świadczy o dążeniu ich autorów do uzyskania wybitnej wartości poznawczej i/lub artystycznej”. Jak czytamy w „RWL”: „Kluczowy jest tu zamiar wywołania u odbiorców przeżyć estetycznych, a nie tylko takiej satysfakcji emocjonalnej, jaka jest charakterystyczna dla obcowania z różnymi gatunkami literatury popularnej. Trzeba jednak zaznaczyć, że podstawą klasyfikacji nie jest oceniana przez katalogującego wartość estetyczna utworu, ale raczej możliwa do odczytania w tekście funkcja nadana mu przez autora. Utwory te mogą rzeczywiście być uznawane przez krytyków lub czytelników za wyjątkowo wartościowe, mogą to być jednak także książki, które nie zyskają podobnego uznania”. I tak, w roku 2017 do Biblioteki Narodowej wpłynęło 2588 pozycji książkowych zaliczonych do literatury pięknej i jest to największa liczba książek tego rodzaju, jaką odnotowano od momentu wprowadzenia tej kategorii (czyli od roku 2013). Najmniej tytułów tego rodzaju odnotowano w roku 2014 – było ich wtedy 2047. W latach 2013, 2015 i 2016 ich liczba wahała się pomiędzy 2200 i 2300 tytułów (2013 – 2279, 2015 – 2227, 2016 – 2295). Warto podkreślić, że w stosunku do roku 2016 przybyło zarówno książek o charakterze poetyckim (76 proc. literatury pięknej, wzrost o 230 pozycji), jak i prozy fabularnej (wzrost o ponad 100 tytułów, 16 proc. literatury pięknej). Zbliżona do tej z poprzednich lat pozostała liczba dramatów (4 proc. literatury pięknej) oraz utworów innego typu – antologii łączących utwory różnych rodzajów literackich (3 proc. literatury pięknej), librett, scenariuszy filmowych czy pieśni. Tomiki poetyckie, podobnie jak w poprzednich latach stanowiące ponad 3/4 całej literatury pięknej, w roku 2017 tworzyły zbiór 1972 tytułów. Ich liczba dość konsekwentnie powiększa się z roku na rok. Utwory tego typu wydawane są często przy pomocy różnych form self-publishingu – tak opublikowano w 2017 roku 38 proc. tomików poezji (17 proc. sami autorzy, 21 proc. wydawnictwa typu vanity press, takie jak: Ridero – 100 tytułów, Warszawska Firma Wydawnicza – 41, Sowello – 36, Poligraf – 26). Mniej tomików wydanych zostało przez profesjonalne, komercyjne wydawnictwa (19 proc.). Wśród nich jako wydawcy poezji wyróżniają się: Wydawnictwo KryWaj, Wydawnictwo Muzyczne Polihymnia, Mamiko, Armagraf, Biuro Literackie, Wydawnictwo Forma, Wydawnictwo Adam Marszałek. Wśród wydawców tego rodzaju literatury liczą się także stowarzyszenia i fundacje (razem opublikowały 16 proc. poezji), biblioteki i inne ośrodki kultury (12 proc.), a także organizacje wyznaniowe lub związane z nimi wydawnictwa (4 proc.). „Stosunkowo dynamiczny przyrost liczby tomików poetyckich nie jest niczym nowym – ten wzrost, zwłaszcza zaś przyrost półamatorskiej twórczości najnowszej polskich autorów, odnotowujemy w ostatnich latach stale, i jest to zrozumiały efekt przemian zachodzących w technikach wydawniczych. Opublikowanie tomiku poetyckiego przy pomocy wydawnictwa typu vanity press, drukarni oferującej usługi wydawnicze, zaprzyjaźnionej firmy albo lokalnego stowarzyszenia jest niezwykle proste” – czytamy w opracowaniu BN. Tym bardziej interesujący wydaje się natomiast przyrost liczby powieści zaliczanych do literatury pięknej – książek chętniej czytanych niż tomiki wierszy i częściej publikowanych przez profesjonalne, komercyjne wydawnictwa. Fabularna literatura narracyjna o wyższych ambicjach literackich – jak określa się ją w  statystykach narodowej książnicy – liczyła w 2017 roku 416 pozycji, co stanowiło 16 proc. całej literatury pięknej (o 3 proc. więcej niż przed rokiem). Jest to liczba zdecydowanie większa niż w latach 2014–2016, podobna natomiast do tej, jaką odnotowano w 2013 roku. 75 proc. tego rodzaju utworów opublikowanych zostało przez wydawnictwa komercyjne, tylko 6 proc. – w ramach self-publishingu, 5 proc. – przez stowarzyszenia, 3 proc. – przez fundacje, a także po 2 proc. – przez wydawnictwa i organizacje kościelne oraz ośrodki kultury. Wydawnictwa, które wydały najwięcej powieści o  wyższych ambicjach literackich to Wydawnictwo Literackie – w sumie 33  (w  tym 16 w  koedycji z  Ringierem),  14 – Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 14 – Prószyński Media w koedycji z Ringierem, Wydawnictwo MG –  13, Muza – 12, Znak – 12. Co ciekawe, inaczej niż w przypadku poezji (a także powieści i opowiadań gatunków popularnych), wśród wydanych w 2017 roku utworów narracyjnych należących do literatury pięknej książki napisane w XXI wieku nie stanowią większości. Tworzą one 39 proc. tego zbioru (o 5 p.p. mniej niż rok wcześniej). Kolejne 33 proc. wydanych w tym okresie tytułów powstało w wieku XX. Znaczna jest także (26 proc.) grupa tekstów z okresu wcześniejszego niż XX wiek. W grupie najaktywniejszych wydawców polskiej literatury ambitnej znalazły się oficyny takie jak: Wydawnictwo Literackie, Wydawnictwo Adam Marszałek, Nisza, Biuro Literackie, Kontekst, Grupa Wydawnicza Foksal, Polihymnia, Mamiko, Znak. Obcą literaturę piękną XXI wieku chętnie publikują z kolei: Grupa Wydawnicza Foksal, Świat Książki, Książkowe Klimaty, Wydawnictwo Czarne, Wydawnictwo Literackie. Wśród XX-wiecznych lub starszych utworów narracyjnych należących do literatury pięknej przeważają z kolei książki obcych autorów. Stanowią 70 proc. z nich, a publikowane są zwłaszcza przez: Dom Wydawniczy Rebis, Prószyński Media, Wydawnictwo MG, Muzę, Armorykę, Zysk i S-ka. Z kolei wśród autorów wydawanych w największej liczbie tytułów znaleźli się: Henry James, Michaił Bułhakow, Gabriel García Márquez, Jane Austen, Fiodor Dostojewski, Philip Roth, Miguel de Cervantes, Joseph Conrad. Jako wydawcy polskiej klasyki powieściowej wyróżniają się z kolei zwłaszcza: Wydawnictwo Literackie, Wydawnictwo Greg, PIW (Państwowy Instytut Wydawniczy), Księgarnia Akademicka, a najczęściej wydawani pisarze tego typu to dobrze znani autorzy lektur szkolnych: Bolesław Prus (26 tytułów), Henryk Sienkiewicz (42), Józef Ignacy Kraszewski, Eliza Orzeszkowa, Władysław Reymont, Stefan Żeromski, Zofia Nałkowska, Witold Gombrowicz. Romansowo-obyczajowa Przez literaturę popularną romansowo-obyczajową rozumieć należy publikacje, w których „uwaga skoncentrowana jest na emocjach bohaterów, ich wzajemnych relacjach i  otoczeniu społecznym”. Jak uściślają autorzy „RWL”: „Do tej kategorii należą przede wszystkim romanse, ale także niezbyt ambitne powieści obyczajowe, które koncentrują się na takich tematach jak życie rodzinne (»Wojna domowa« Miry Michałowskiej) czy praca (»Diabeł ubiera się u Prady« Lauren Weisberger) oraz książki o poważniejszych problemach, ale niewysokiej wartości artystycznej (»Weronika postanawia umrzeć« Paula Coelho). Do tego typu należy zaliczyć również romanse historyczne i lekkie obyczajowe powieści historyczne. Co do szczegółów, w roku 2017 do Biblioteki Narodowej przesłano 2137 tytułów książek romansowo-obyczajowych. Było to …