Wielka Proletariacka Rewolucja Kulturalna przeprowadzona w Chinach w latach 1966-1969 (w praktyce do śmierci Mao Zedonga w 1976 r.) to jeden z dramatyczniejszych okresów w najnowszej historii tego kraju. W czasie tych kilku lat w imię walki z kontrrewolucjonistami podważającymi socjalistyczny porządek i przeciwstawiającymi się maoizmowi życie straciły miliony Chińczyków, państwo zaś doprowadzono do ekonomicznej, ekologicznej, kulturalnej zapaści.

O tragicznych w skutkach reformach przypomina czytelnikom holenderski historyk Frank Dikötter, który bazując na oficjalnych dokumentach (statystykach, raportach policyjnych), także wspomnieniach Chińczyków z tego okresu, zrelacjonował przebieg rewolucji. Dla lepszej orientacji podzielił ją na trzy okresy: lata czerwone (przygotowania do rewolucji), czarne (jej najintensywniejszy okres) i szare (zmierzch działań rewolucyjnych), dzięki czemu czytelnik – nawet nie znający historii Chin – może się z łatwością zorientować w sytuacji panującej wewnątrz kraju.

Daty, nazwiska, fakty to jednak nie wszystko. Najciekawsze wydaje się funkcjonowanie rewolucyjnej machiny, którą historyk również bardzo dokładnie opisuje. Porażające jest, z jaką łatwością przewodniczącemu Mao i jego świcie przychodziło podejmowanie decyzji, które prowadziły kraj do ruiny, a obywateli pozbawiały pracy, dobytku i życia. Wszystko to w imię chorych ambicji czy kuriozalnych obaw o utratę władzy. Z drugiej strony pocieszające jest, że sami obywatele, mimo iż los doświadczył ich okrutnie, umieli – omijając system – znaleźć sposób na przetrwanie, jednocześnie nie zatracając swojego człowieczeństwa i godności.

„Rewolucja kulturalna” Diköttera wieńczy trzytomową sagę na temat powojennej historii Chin (wcześniej ukazały się „Wielki głód” oraz „Tragedia wyzwolenia”). To lektura trudna, ale konieczna, by zrozumieć skomplikowaną historię Państwa Środka i mentalność jej obywateli.