„Pierwsze naukowe badania, w których wykazano, że książki i ich czytanie, dzięki pozytywnemu oddziaływaniu lektury na osoby chore, przyczyniły się do szybszego powrotu do zdrowia, przeprowadzono w Anglii pod koniec XIX wieku. Jak wykazały badania psychologów, czytając określone historie, przedstawiające pewne wzorce postępowania, można dziecku pomóc w wielu trudnych dla niego sytuacjach, np. przezwyciężeniu lęków, rozumieniu własnych zachowań oraz uczuć. Należy również pamiętać, że dzieci przebywające dłużej w szpitalu realizują tam obowiązek szkolny” – czytamy we wstępie do opinii Głównego Inspektora Sanitarnego na temat możliwości funkcjonowania bibliotek w placówkach medycznych.

Obecnie w polskim prawodawstwie nie występują przepisy, które wprost określałyby zasady prowadzenia bibliotek w oddziałach podmiotów leczniczych i wymagań dla oddziałów wdrażających taką formę terapii.
Według art. 14 w związku z art. 11 Ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2019 r. poz. 1239 z późn. zm.) kierownicy podmiotów leczniczych oraz inne osoby udzielające świadczeń zdrowotnych są obowiązani do podejmowania działań zapobiegających szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, w szczególności do oceny ryzyka zakażenia oraz opracowania, wdrożenia i nadzoru nad procedurami zapobiegającymi zakażeniom i chorobom zakaźnym. Ponadto, kierownicy podmiotów są zobowiązani do wdrożenia i zapewnienia funkcjonowania systemu zapobiegania i zwalczania zakażeń szpitalnych.
Według GIS, organizując usługi biblioteczne na terenie podmiotu leczniczego należy pamiętać,
że tradycyjne wydawnictwa papierowe mogą stanowić zagrożenie, ponieważ celuloza, a także substancje białkowe zawarte w oprawach, stanowią idealne podłoże wzrostu dla różnych mikroorganizmów, co potwierdzono w różnych badaniach naukowych (Karbowska-Berent i in. 2011; Lugauskas, Krikŝtanopis 2004). Obecność patogenów w książkach budzi szczególne obawy w bibliotekach szpitalnych, ponieważ niektóre z drobnoustrojów mogą być niebezpieczne dla pacjentów, w tym wielooporne na środki dezynfekcyjne (Sing i in. 2011).
GIS nie zaleca z kolei organizowania bibliotek, które funkcjonują jako wydzielony regał, na korytarzach oddziału szpitalnego.

Znaczenie wypożyczania książek, jako ryzyka zagrożeń zdrowotnych, od lat jest przedmiotem badań naukowych. Z przeglądów literatury dotyczącej zanieczyszczenia mikrobiologicznego papierowych książek wynika, że w często wypożyczanych książkach znajdowano ślady wirusa opryszczki, grzybów pleśniowych, Aspergillus oraz gronkowców (Ponrad, 2011). W badaniach dotyczących zanieczyszczenia mikrobiologicznego powietrza, książek i powierzchni bibliotek szpitalnych obecność grzybów stwierdzono we wszystkich rodzajach próbek (książkach, powietrzu i powierzchniach) zaś bakterie stwierdzono głównie w książkach oraz na powierzchniach (Brook 1994; Karbowska- Berent i In. 2011; Singh i in. 2011; Borrego i in. 2012). Najbardziej rozpowszechnione były grzyby Penicillinum spp., Aspergillus spp. i bakterie z gatunku Staphylococcus spp.
„Duże zagęszczenie książek w pomieszczeniu bibliotecznym może utrudniać przepływ powietrza, umożliwiając drobnoustrojom sedymentację i tworzenie pyłu, który rozprzestrzeniając się w powietrzu może kolonizować powierzchnie” – czytamy w stanowisku GIS.

Kolejny wniosek urzędu dotyczy pomieszczeń i szaf, w których są przechowywane papierowe materiały do czytania. Powinny one spełniać określone warunki temperatury (18-22°C ) i wilgotności (poniżej 55 proc.) zapobiegające namnażaniu się drobnoustrojów (Dallal i in. 2011; Shamsian i in. 2006). Wskazana jest także odpowiednia wentylacja i cyrkulacja powietrza w pomieszczeniach, aby zapobiec osiadaniu zarodników grzybów na książkach (Reis-Menezes i in. 2011).
W badaniu przeprowadzonym w jednym z niemieckich szpitali, w którym oceniono stopień skażenia drobnoustrojami biblii w salach chorych oraz śpiewników w szpitalnej kaplicy, wykazano, że występują na nich głównie drobnoustroje niechorobotwórcze, często w niewielkiej ilości. W analizowanym okresie nie stwierdzono ani jednego przypadku inwazyjnego zakażenia wywołanego przez drobnoustroje obecne w badanych książkach (Ross, Witzke 2017). W pojedynczych przypadkach literatura podaje, iż wymiana książek między pacjentami i brak procedur dezynfekcyjnych były przyczyną ogniska epidemicznego (Singh i in. 2011).

W opinii Głównego Inspektora Sanitarnego nie ma przesłanek do zakazywania funkcjonowania bibliotek w podmiotach leczniczych. Biorąc pod uwagę fakt, iż zakażenia wynikające z kontaktu z wirusami, grzybami i bakteriami mogą być trudne do leczenia oraz potencjalnie niebezpieczne u pacjentów z zaburzeniami odporności, zaś książki w oddziałach mogą stanowić potencjalne źródło zakażenia, każdy podmiot leczniczy decydując się
na organizację biblioteki w strukturach szpitala/oddziału, powinien rozważyć potencjalne ryzyka i korzyści wynikające z różnego rodzaju rozwiązań.

W celu ograniczenia ryzyka zakażeń, opierając się na wyżej wymienionych doniesieniach naukowych, usługi biblioteczne w podmiocie leczniczym muszą być realizowane z uwzględnieniem wielu aspektów, w tym w szczególności:
1. w podmiocie leczniczym należy podjąć niezbędne środki ostrożności, które będą zapobiegały transmisji drobnoustrojów chorobotwórczych, w szczególności ograniczyć dostęp do ogólnodostępnej biblioteki pacjentom:
– wymagającym izolacji (skolonizowanym lub zakażonym) oraz przebywającym w oddziałach zakaźnych/izolacyjnych;
– z głębokimi zaburzeniami odporności, wymagającym szczególnych warunków pobytu, tj. pełnej izolacji ochronnej.

2. sposób organizacji pomieszczeń biblioteki oraz dekontaminacji pomieszczeń i zasobów bibliotecznych:
– w przypadku organizacji usług bibliotecznych na terenie szpitala, preferowanym rozwiązaniem jest organizacja jednego działu bibliotecznego w wyodrębnionych, dostosowanych do liczby książek pomieszczeniach;
– pomieszczenia/szafy, w których są przechowywane papierowe materiały do czytania powinny spełniać warunki temperatury (18-22°C) i wilgotności (poniżej 55%);
– wskazane jest dostosowanie odpowiedniej wentylacji i cyrkulacji powietrza do kubatury pomieszczenia;
– zaleca się monitorowanie warunków w pomieszczeniach biblioteki celem wykrycia obecności grzybów, bakterii czy wirusów w powietrzu, na powierzchniach oraz na książkach, a w przypadku ich wykrycia, podjęcie efektywnych działań dekontaminacyjnych;
– pomieszczenia biblioteki powinny być poddawane okresowej dezynfekcji poprzez fumigację.

3. organizacja usług dostępu do książek oraz sposób ich dystrybucji:
– pacjenci wymagający izolacji oraz unieruchomieni powinni mieć możliwość korzystania z mobilnego serwisu docierającego do nich bezpośrednio z ofertą biblioteczną/zamówionymi pozycjami;
– zaleca się opracowanie instrukcji dotyczącej sposobu postępowania z książką (wypożyczanie, zwrot, dystrybucja);
– zaleca się opracowanie instrukcji higieny rąk dla osób korzystających z zasobów bibliotecznych, w tym: mycia rąk przed i po zakończeniu korzystania z zasobów bibliotecznych, zakazu ślinienia palców podczas przekładania stron książki.

4. sposoby postępowania z zasobami bibliotecznymi, w szczególności: zbiorami książek, czasopism oraz innymi materiałami czytelniczymi:
– w przypadku tradycyjnych książek papierowych i materiałów do czytania, dla pacjentów w ogniskach zakażeń szpitalnych (skolonizowanych, zakażonych), pacjentów przebywających w oddziałach zakaźnych/izolacyjnych, w celu ograniczenia ryzyka zakażeń najwłaściwsze jest czasowe udostępnianie pacjentowi książek/wybranych ich fragmentów w formie, która ze względów epidemicznych uległaby zniszczeniu po wykorzystaniu (kserokopia). W sytuacji zwrotu książki do biblioteki należy przeprowadzić proces dekontaminacji książki, lub nie przekazywać książki innym pacjentom;
– w oddziałach dla pacjentów z głębokimi zaburzeniami odporności wymagających szczególnych warunków pobytu, w szczególności pełnej izolacji ochronnej, książki przed przekazaniem powinny być poddawane wcześniejszej dekontaminacji;
– książki dla małych dzieci powinny być wykonane z grubego papieru (laminowane), tak aby była możliwość ich dekontaminacji za pomocą chusteczek nawilżanych preparatem dezynfekcyjnym. Proces dezynfekcji powinien być wykonany każdorazowo po zwróceniu książki;
– książki i inne papierowe materiały czytelnicze muszą być utrzymane w czystości – regularnie odkurzane mechanicznie a okładki przecierane chusteczkami ze środkiem dezynfekcyjnym;
– materiały czytelnicze zwrócone do biblioteki powinny podlegać wizualnej ocenie; uszkodzone oraz zniszczone należy wycofać;
– materiały czytelnicze należy okresowo lub po kontakcie z chorym zakaźnie (jeżeli nie zostały przekazane bezzwrotnie) poddać dekontaminacji (np. tlenkiem etylenu);
– zasoby biblioteczne z ograniczeniami, trudne do przeprowadzenia procesów dezynfekcji, powinny być eliminowane;
– należy informować pacjentów o możliwości przynoszenia i korzystania z własnych książek;
– zaleca się promowanie w szpitalach dostępu do książek na platformach elektronicznych (tablety, czytniki), które łatwiej poddać procesom dezynfekcji.

Mając na uwadze przepisy Ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi obowiązek podejmowania działań zapobiegających szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, w tym przeprowadzenie oceny ryzyka, spoczywa na kierowniku podmiotu leczniczego.
Każdy podmiot leczniczy w celu ograniczania ryzyka, niezależnie od przyjętej formy organizacyjnej biblioteki, powinien dokonać oceny bezpieczeństwa epidemiologicznego oraz opracować procedury minimalizujące potencjalne zagrożenia dla pacjentów, dotyczące między innymi: sposobu organizacji pomieszczeń biblioteki, dostępu do książek, sposobu ich dystrybucji, postępowania z zasobami bibliotecznymi, dekontaminacji zasobów biblioteki oraz jej pomieszczeń. Ustalanie zasad oraz procedur zapobiegających transmisji drobnoustrojów powinno odbywać się we współpracy z zespołem kontroli zakażeń szpitalnych.
Działania przeciwepidemiczne powinny być w szczególności skierowane na edukację w zakresie higieny rąk, zarówno personelu medycznego, osób korzystających z książek w szczególności pacjentów oraz ich rodziców/opiekunów, jak również osób odwiedzających.