Polskie księgarstwo jest bardzo rozdrobnione. Według badań Centrum Informacji o Książce mamy ponad 3000 księgarń, z czego 55 proc. osiąga roczny obrót poniżej 400 tys. zł. Jest to przychód, który nie pokrywa kosztów stałych i kosztów zakupu towaru. Dominują księgarnie o powierzchni ok. 50 m kw., płace kształtują się na poziomie 700-1200 zł (w zależności od regionu, najwyższe są w Warszawie), a średnie zatrudnienie to 2,6 osoby. Czy takie księgarnie będą w stanie sprostać konkurencji z megastorami Empiku, hipermarketami, rosnącą sprzedażą wysyłkową i chodzącymi po szkołach akwizytorami wydawnictw edukacyjnych? ZA MAŁY OBRÓT Będzie im niesłychanie trudno. Obecnie małe księgarnie funkcjonują głównie dzięki systemowi sprzedaży konsygnacyjnej, w którym otrzymują towar w komis i płacą dopiero po sprzedaży. Zmniejsza to ryzyko związane z obrotem książkami; po pierwsze - wzięcia zbyt dużej liczby egzemplarzy, które mogą się nie sprzedać, po drugie - braku gotówki na zakup nowości wydawniczych, wskutek wcześniejszego "zamrożenia" wolnych środków w towarze. Zagrożenie jest duże, zwłaszcza, że oprócz zakupu towaru, księgarz ponosi wysokie koszty stałe związane z czynszami, płacami dla pracowników, o remontach czy wymianie regałów nawet nie wspominając. W "Rynku książki w Polsce 2000" (Biblioteka Analiz, Warszawa 2000) przedstawiłem symulację, z której wynikało, że w większości polskich księgarń na jeden metr kwadratowy przypada ok. 667 zł miesięcznego obrotu, co pozwalało w 1999 roku na zakup do księgarni o powierzchni 50 m kw. zaledwie 1511 egzemplarzy książek. W wyniku wzrostu cen w 2000 roku księgarnia o takich samych obrotach mogła już w miesiącu kupić tylko 1323 książki. Księgarnie o tak małych obrotach przy przeciętnych stawkach czynszu (70 zł za m kw.) i dwóch pracownikach nie mają szans, by zapełnić półki nowościami w sytuacji, gdy będą musiały płacić za wprowadzony do sprzedaży towar. A wszystko wskazuje na to, że zarówno wydawcy, jak i hurtownicy będą odchodzić od rozliczeń konsygnacyjnych na rzecz faktur z prawem zwrotu. Prawo zwrotu (zwykle częściowe) zmniejsza ryzyko obrotu książką, ale wymaga zaangażowania finansowego księgarza. A ten zwykle nie ma wolnych środków. Przemawia to na korzyść dużych sieci, które mogą negocjować z dostawcami dłuższe terminy płatności, wyższe rabaty, a także mają dostęp do innych źródeł finansowania bieżącego obrotu - choćby poprzez łatwiejszy dostęp do kredytów bankowych. SZANSĄ JEST SPECJALIZACJA Szansą dla małych księgarń może być specjalizacja. Obecnie dominują w Polsce księgarnie ogólnoasortymentowe, tymczasem czytelnik, który szuka tytułów fachowych korzysta z bespośredniej oferty wysyłkowej wydawnictw. Wydawnictwa prawnicze, medyczne, ekonomiczne, techniczne rozwijają sprzedaż bezpośrednią, ale w wielu wypadkach jest to spowodowane trudnością w dotarciu z książką do czytelnika, a nie chęcią zaoszczędzenia na księgarskim rabacie. Zwykle koszty logistycznej obsługi takiej sprzedaży są porównywalne z wysokością rabatu. Ponieważ jednak niewiele jest księgarni i hurtowni książek fachowych, wydawcy - chcąc nie chcąc - sami biorą się za ich dystrybucję. Symptomatyczna dla obecnej sytuacji jest wypowiedź Włodzimierza Albina, prezesa grupy Polskie Wydawnictwa Profesjonalne skupiającej kilka dużych oficyn prawniczych (m.in. ABC, Lex i Zakamycze): - Wszyscy wiemy o tym, że dystrybucja książek w Polsce działa nieprawidłowo. Dlatego duże wydawnictwa tworzą własne systemy sprzedaży. ABC, C.H. Beck, Wydawnictwa Prawnicze PWN sprzedają większość książek bezpośrednio do odbiorców z pominięciem hurtowni i księgarni. To jest chora sytuacja, bo edytor powinien zajmować się wydawaniem książek a dystrybucję pozostawić profesjonalnym firmom. Takich firm jednak w Polsce nie ma. Obecnie ok. 70 proc. obrotów ABC pochodzi z bezpośredniej sprzedaży, którą zamierzamy dalej zwiększać - mówił Włodziemierz Albin ("Rzeczpospolita i Książki" nr 53/1999). Księgarnie specjalistyczne będą zapewne mogły liczyć na wsparcie współpracujących z nimi wydawców i dystrybutorów. Taka współpraca będzie korzystna dla obydwu stron - dla wydawcy niskonakładowych tytułów 30-50 specjalistycznych księgarń może zrealizować 80-90 proc. sprzedaży poszczególnych nakładów. W zamian takie księgarnie powinny otrzymać wyższe rabaty, dłuższe terminy płatności, w pierwszej kolejności dostawać wszystkie nowości i z wyprzedzeniem zapowiedzi wydawnicze, a także ulotki promocyjne, plakaty, stojaki pod książki itp. Tego typu księgarnie już z powodzeniem funkcjonują i korzystają z uprzywilejowanej pozycji w rozliczeniach z dostawcami (np. Księgarnia Ekonomiczna wraz z filiami, Księgarnia Bankowa, Liber, Prus (wszystkie w Warszawie), Skarbnica w Krakowie, …