Piątek, 14 sierpnia 2020
"Wszystko, co chcieliście wiedzieć o książkach..."

W ramach cyklu “Wszystko, co chcieliście wiedzieć o książkach…” prezentujemy artykuły o ważnych dla polskiej kultury książkach i ich twórcach.

Tym razem “O krasnoludkach i sierotce Marysi” Marii Konopnickiej.

Czy to bajka, czy nie bajka…

Dzięki książkom dla dzieci już od najmłodszych lat zaczynamy cudowną podróż w fantastyczny świat baśni. Jedną z takich pozycji jest “O krasnoludkach i sierotce Marysi” Marii Konopnickiej. Książka kultowa, taka, którą przekazuje się z pokolenia na pokolenie i bez których po latach nie wyobrażamy sobie naszego dzieciństwa.

Baśń zaczyna się wierszem, który zawiera przekonanie o istnieniu krasnoludków:

„Czy to bajka, czy nie bajka,

Myślcie sobie, jak tam chcecie.

A ja przecież Wam powiadam:

Krasnoludki są na świecie“.

Bohaterami tej prozy poetyckiej przetykanej wierszami są krasnoludki z królem Błystkiem na czele. Zimę spędzają pod ziemią, jednak wiosną wychodzą na powierzchnię i tam spotykają ludzi. Krasnoludki pomagają Marysi przywrócić do życia gąski, pomagają również ubogiej rodzinie chłopa Piotra Skrobka. Na baśń składają się trzy przeplatające się wątki. Pierwszy stanowią Przygody Koszałka Opałka, nadwornego kronikarza, który został wysłany na powierzchnię w poszukiwaniu oznak nadejścia wiosny. Wędrując, spotyka ludzi, wyjaśnia m.in. skąd się wzięły krasnoludki. Dołącza do niego krasnoludek Podziomek. Drugim wątkiem jest historia Marysi, osieroconej przez matkę. Dziewczynka została wypędzona z chaty przez obcych ludzi i wyruszyła w świat, aby służyć za kawałek chleba. Marysia wypasa gęsi, a w momencie kiedy spotyka krasnoludka Podziomka, po raz kolejny zostaje wypędzona przez gospodynię, bo nie dopilnowała ptaków. Ostatni wątek to pobyt krasnoludków wśród ludzi. Gdy przed zimą krasnoludki odchodzą, kronikarz Koszałek Opałek pozostaje, podobno do dziś, na ziemi.

 

Maria Konopnicka kobieta do zadań specjalnych

Autorką baśni jest Maria Konopnicka, jedna z najwybitniejszych polskich pisarek. Poetka, nowelistka okresu realizmu, publicystka, tłumaczka i krytyk literacki. Urodziła się 23 maja 1842 roku w Suwałkach jako Maria Wasiłowska. Dzieciństwo i młodość spędziła w Kaliszu. W latach 1855–1856 uczyła się z siostrą na pensji u sióstr Sakramentek w Warszawie, gdzie poznała Elizę Pawłowską, późniejszą Orzeszkową. Ich przyjaźń, scementowana wspólnymi zainteresowaniami literackimi, przetrwała całe życie. W 1862 roku poślubiła Jarosława Konopnickiego (herbu Jastrzębiec), zubożałego ziemianina, starszego od żony o dwanaście lat. Z tego związku urodziło się ośmioro dzieci, z których dwoje zmarło zaraz po urodzeniu. Konopnicka była kobietą niezależną i nie chciała poprzestać na obowiązkach domowych. Z kolei mężowi nie podobały się ambicje literackie żony. Mimo to Konopnickiej udało się opublikować pierwsze utwory jeszcze w czasie trwania ich małżeństwa. Ostatecznie po czternastu latach związku małżonkowie rozstali się.

Konopnicka debiutowała pod pseudonimem Marko (w swej twórczości używała wielu pseudonimów np. Jan Sawa, Ursus, Mruczysław Pazurek) w czasopiśmie „Kaliszanin“ w 1870 roku wierszem “W zimowy poranek” (utwór został dobrze przyjęty), ale za wejście w świat literacki uważa się cykl “W górach” (1876) . W latach 1884–1886 współredagowała pismo dla kobiet „Świt“, współpracowała z tygodnikiem „Bluszcz“. Krytyką literacką zajmowała się m.in. na łamach „Kuriera Warszawskiego“, „Kłosów“ i „Gazety Polskiej“. W 1908 roku, w czasopiśmie „Gwiazdka Cieszyńska“ (nr 90 z 7 listopada) opublikowała Rotę – wiersz, który stanowił protest przeciwko polityce germanizacyjnej w zaborze pruskim. Poetka brała udział w międzynarodowym proteście przeciwko prześladowaniu polskich dzieci we Wrześni. Walczyła o prawa kobiet, uczestniczyła w akcji potępiającej represje ze strony władz pruskich. Z uwagi na przetaczającą się falę antysemityzmu w Polsce w 1890 roku Eliza Orzeszkowa zwróciła się do Marii Konopnickiej z prośbą o publiczną wypowiedź w tej kwestii: „Czy prozą, czy wierszem, napisz jedną lub dziesięć kartek, słowo Twoje wiele znaczy, u wielu wiarę znajdzie, wiele uczuć wzbudzi, złych uśpi“.[1] Konopnicka w odpowiedzi na list przyjaciółki napisała i opublikowała w tym samym roku nowelę “Mendel Gdański” w „Przeglądzie Literackim“, a trzy lata później włączyła ten utwór do zbioru “Na drodze”.

W 1889 roku Konopnicka poznała malarkę Marię Dulębiankę, z którą pozostawała w głębokiej przyjaźni. Dulębianka podejmowała działania na rzecz równouprawnienia kobiet, a w kolejnych latach stała się przede wszystkim portrecistką poetki.

Konopnicka zmarła na zapalenie płuc we Lwowie w sanatorium “Kisielki” 8 października 1910 roku. Została pochowana na cmentarzu Łyczakowskim, w Panteonie Wielkich Lwowian. Dulębianka była organizatorką pogrzebu. Uroczystość stała się manifestacją patriotyczną polskiej społeczności Lwowa.

 

Narodziny sierotki Marysi

Po raz pierwszy baśń “Historya o krasnoludkach i o sierotce Marysi” została wydana w Warszawie w 1896 roku przez wydawnictwo Michała Arcta, w formacie 20 x 14,5cm. Pierwsze wzmianki prasowe dotyczące książki pojawiły się już w 1895 roku, książka ukazała się przed świętami Bożego Narodzenia tegoż roku. Na okładce znajduje się data 1896, prawdopodobnie aby .była aktualnym prezentem na kolejne święta.

Wydanie jest ozdobione dwunastoma (w tym okładka) pięknymi ilustracjami, luźno powiązanymi z fabułą. Niestety, nie udało się ustalić, kto był ich autorem.

Biorąc pod uwagę ówczesne praktyki przy wydawaniu bajek, można przyjąć, że sprowadzone wcześniej przez Arcta z Niemiec rysunki przedstawiające krasnoludki jako małych górników (co zgadzało się z przekazami znanymi z baśni i mitów germańskich) stały się dla Konopnickiej bezpośrednią inspiracją do napisania tego utworu.

W 1904 roku Arct ponownie wydał utwór Konopnickiej, tym razem z ilustracjami Józefa Ryszkiewicza (na wzór pierwszego wydania) i winietami (ozdobny element w druku, może to być ornament bądź ilustracja okolona ornamentem, w pierwszych winietach stosowano motyw winorośli) Ludomira Illinicza-Zajdla. Jerzy Cieślikowski w swojej pracy pt. “Baśń Konopnickiej ‘O Krasnoludkach i sierotce Marysi’“ pisze o ilustratorze tak: “Illinicz zaszokował czytelników ubierając swoje Krasnoludki po krakowsku – w kierezje, magierki i buty z podkówkami. Tak wystylizowane Krasnoludki nie pasowały co prawda do mazowieckiego pejzażu baśni, trafiały jednak zarówno w intencję autorki, jak i ambitnego wydawcy…”[2]

“O krasnoludkach i sierotce Marysi” doczekało się wielu różnych pięknych wydań, ilustrowanych przez znakomitych autorów m.in. Janusza Grabiańskiego czy Jana Marcina Szancera.

O tym, jak wielką rolę odgrywają w naszym życiu baśnie i jak wielki mają wpływ, świadczyć może fakt, że w Suwałkach, w rodzinnym mieście Marii, powstał “Szlak turystyczny im. Marii Konopnickiej”. Na trasie możemy spotkać figurki dziesięciu krasnoludków, bohaterów baśni. Figurki były wzorowane na ilustracjach Jana Marcina Szancera.

Artykuł dofinansowano ze środków Narodowego Centrum Kultury w ramach programu Kultura w sieci.

http://www.suszekbooks.com/

W ramach cyklu dostępne są również artykuły o “Akademii Pana Kleksa” i o “Elementarzu” Mariana Falskiego. Następna odsłona już za tydzień

 

Bibliografia:

Aniela Brodzka, “Maria Konopnicka”, Warszawa 1975

Jerzy Cieślikowski, “Baśń Konopnickiej ‘O Krasnoludkach i sierotce Marysi'”, „Pamiętnik Literacki“  1963, z. 1 (54)

Karol Estreicher, “Bibliografia Polska”, Kraków 1978

Barbara Gawryluk, “Ilustratorki, ilustratorzy: motylki z okładki i smoki bez wąsów”, Warszawa 2019

Iwona Kienzler, “Maria Konopnicka. Rozwydrzona bezbożnica”, Warszawa 2014

Janusz R. Kowalczyk, Maria Konopnicka, https://culture.pl/pl/tworca/maria-konopnicka, dostęp 19 lipca 2020

[1] Janusz R. Kowalczyk, Maria Konopnicka, https://culture.pl/pl/tworca/maria-konopnicka, dostęp 19 lipca 2020.

[2]  Jerzy Cieślikowski, “Baśń Konopnickiej ‘O Krasnoludkach i sierotce Marysi””, „Pamiętnik Literacki“ 1963, z. 1 (54).

Podaj dalej
Autor: Olga i Łukasz Suszkowie