W berlińskim wydawnictwie Christian A. Bachmann-Verlag ukazał się przewodnik po najnowszym polskim komiksie. Jako datę graniczną redaktorki tomu – Kalina Kupczyńska z Uniwersytetu Łódzkiego i Renata Makarska z Uniwersytetu im. Jana Gutenberga w Moguncji – obrały rok 1989 z jego zmianami ustrojowymi i rewolucją, jaką spowodował na rynku książki. Publikacja ta dobrze wpisuje się z jednej strony w obchodzone niedawno 100-lecie polskiego komiksu, z drugiej strony podkreśla i podsumowuje 30-lecie komiksu niezależnego, który narodził się właśnie u progu III Rzeczpospolitej, będąc częścią tzw. trzeciego obiegu literatury czy – szerzej ujmując – kultury.
Do współpracy redaktorki zaprosiły zespół dwadzieściorga autorów i autorek, badaczy, krytyków i autorów komiksu, większość tekstów powstało w języku polskim i było tłumaczonych na język niemiecki. To dość niezwykła konstrukcja, że teksty te – powstałe na zamówienie – najpierw ukazały się właśnie w tłumaczeniu i skierowane są do czytelnika prawie nieznającego polskiego komiksu. Jest to szansą dla rodzimego komiksu, by zagościł na kolejnym rynku, by był po sąsiedzku tłumaczony i czytany.
Tom podzielony jest na pięć rozdziałów: pierwszy wprowadza w problematykę polskiego komiksu po 1989 roku, drugi spogląda na różne gatunki (komiks autobiograficzny, historyczny, superbohaterski, komiks internetowy, komiks dla dzieci itd.) i wybrane tematy polskiego komiksu (komiks i PRL, komiks i historia regionalna), trzeci zajmuje się związkami komiksu z innymi mediami/sztukami: malarstwem, literaturą, filmem, muzyką. Równie ważnym tematem jest w tomie socjologia polskiego komiksu, wybrane artykuły zajmują się tu rynkiem komiksowym, czasopismami komiksowymi, festiwalami i – również – wciąż jeszcze tkwiącą w powijakach krytyką komiksu.
Zwiększenie rozpoznawalności polskich artystów i artystek komiksowych (scenarzystów jak i rysowników) ma na celu ostatni rozdział zamieszczający biogramy i portrety wybranych 70 twórców i twórczyń.
Ukłonem w kierunku sponsorów całego przedsięwzięcia – Polsko-Niemieckiej Fundacji do Spraw Nauki – jak i bezpośrednio niemieckojęzycznych wydawnictw komiksowych i samych czytelników/czytelniczek jest rozdział poświęcony polsko-niemieckim kontaktom komiksowym, pokazujący dość ostrożną wzajemną recepcję, w obu krajach rynek tłumaczeń skupia się bowiem na komiksie amerykańskim, frankofońskim i japońskiej mandze.
Publikacja, mająca charakter przewodnika, wypunktowuje najważniejsze zjawiska w komiksie i jego recepcji w ostatnich 30 latach: wytworzenie się nurtu niezależnego, poszerzenie rodzimego komiksu o polskie przykłady powieści graficznej, komiksu autobiograficznego czy webkomiksu. To właśnie pojawienie się komiksu niezależnego i webkomiksu przyczyniło się do większego sfeminizowania grupy twórców komiksowych; kobiety – m.in. Marta Frej, Agata „Endo” Nowicka, Beata Sosnowska czy Marzena Sowa – wprowadziły do komiksu nie tylko nowe tematy, ale również nowe estetyki.
Wśród autorów przewodnika znajdziemy m.in. Bartka Chacińskiego, Kingę Kuczyńską Magdalenę Lachman, Jerzego Szyłaka, Pawła Timofiejuka i Artura Wabika.
Handbuch Polnische Comickulturen nach 1989.
red. Kalina Kupczyńska i Renata Makarska
Christian A. Bachmann Verlag, Berlin 2021, s. 390
ISBN: 978-39-62340-53-7
Tłumaczenie spisu treści:
Kultury komiksowe w Polsce po roku 1989. Przewodnik
Red. Kalina Kupczyńska / Renata Makarska
Wstęp
- Polski komiks po 1989 roku: pożegnanie „złotej ery“ komiksu
I.1 Badania nad komiksem w Polsce: tematy, ośrodki, aktywności (Wojciech Birek)
I.2 „Trzeci obieg” polskiej kultury – komiks i Underground (Piotr Klonowski)
I.3 Międzynarodowa kariera polskiego komiksu (Paweł Timofiejuk)
I.4 Komiks w Polsce między tradycją a nowymi tendencjami rozwoju (Wojciech Birek)
- Gatunki i tematy
II.1. Komiks autobiograficzny (Kalina Kupczyńska)
II.2. Komiks historyczny (Justyna Czaja)
II.2.1 Komiks i II wojna światowa (Justyna Czaja)
II.2.2 Komiks i Szoa (Alina Molisak)
II.2.3 Komiks i PRL (Tomasz Pstrągowski)
II.2.4 Komiks i Solidarność (Renata Makarska)
II.2.5 Komiks i historia regionalna (Marek Kochanowski)
II.2.6 Miasto w komiksie (Przemysław Zawrotny)
II.3. Komiks i gender (Kinga Kuczyńska)
II.4 Komiks erotyczny i pornograficzny (Kalina Kupczyńska)
II.5 Komiks prasowy / polityczny cartoon (Arkadiusz Łuba)
II.6. Komiks i fantastyka (Tomasz Kołodziejczak)
II.7 Komiks internetowy (Jerzy Szyłak)
II.8 Fanziny – nowe tendencje (Piotr Klonowski)
II.9 Komiks dla dzieci (Mariusz Hałuszka)
II.10 Komiks superbohaterski (Jerzy Szyłak)
III. Komiks i inne media
III.1 Komiks i sztuki wizualne w Polsce po 1989 roku (Adam Wabik)
III.2 Komiks i literatura (Magdalena Lachman)
III.3 Komiks i film (Tomasz Żaglewski)
III.4 Komiks i muzyka (Bartek Chaciński / Renata Makarska)
- Socjologia polskiego komiksu
IV.1 Stare/nowe funkcje komiksu
IV.1.1. Komiks jako instrument krytyki społecznej (Przemysław Zawrotny)
IV.1.2 Komiks jako propaganda (Paweł Timofiejuk)
IV.1.3 Nowe gatunki i formaty komiksu w Polsce (Przemysław Zawrotny)
IV.2 Komiks po sąsiedzku: Niemieckojęzyczny komiks w Polsce / Polski komiks w krajach niemieckojęzycznych (Kalina Kupczyńska)
- 3 Komunikacja w środowisku komiksowym
IV.3.1 Rynek wydawniczy komiksów (Wojciech Birek)
IV.3.2 Magazyny i czasopisma komiksowe (Jerzy Szyłak)
IV.3.3 Festiwale komiksowe (Paweł Timofiejuk)
IV.3.4 Biblioteki i projekty komiksowe (Michał Traczyk)
IV.3.5 Krytyka komiksu /Komiks w felietonie (Arkadiusz Łuba / Renata Makarska)
Autorki i autorzy polskiego komiksu (biogramy)
- Baranowski Tadeusz
- Bystroń Edyta
- Chmielewski Daniel
- Chmielewski Henryk Jerzy
- Christa Janusz
- Dąbrowski Ryszard
- Dębski Jakub K.
- Dzierżawska Zosia
- Fołtyn-Kasprzak Grażyna
- Frąś Jacek
- Frej Marta
- Gawronkiewicz Krzysztof
- Janusz Grzegorz
- Jasiński Maciej
- Kalinowski Karol
- Karpowicz Joanna
- Kasprzak Zbigniew
- Kiełbus Sławomir
- Kimowski Andrzej i Danusia Schejbal
- Kołomycka Berenika
- Koza Jan
- Krztoń Anna
- Kulik Małgorzata
- Leśniak Tomasz
- Mazur Jan
- Milewski Andrzej
- Minkiewicz Bartosz
- Minkiewicz Tomasz
- Mleczko Andrzej
- Nowacki Piotr
- Nowicka Agata „Endo”
- Owedyk Krzysztof
- Pałka Maciej
- Pawel Szarlota
- Płóciennik Paweł
- Podolec Marcin
- Polch Bogusław
- Powalisz Monika
- Raczkiewicz Tadeusz
- Raczkowski Marek
- Restecka Sylwia
- Rosiński Grzegorz
- Rzecznik Michał
- Samojlik Tomasz
- Sieńczyk Maciej
- Skarżycki Rafał
- Skutnik Mateusz
- Sosnowska Beata
- Sowa Marzena
- Spanowicz Aleksandra
- Stefaniec Wojciech
- Szcześniak Dominik
- Sztybor Bartosz
- Szyłak Jerzy
- Śledziński Michał
- Świdziński Jacek
- Święcki Adam
- Świętek Agnieszka
- Tkacz Mikołaj
- Topor Jakub
- Truściński Przemysław
- Turek Marek
- Wawryniuk Agata
- Wawszczyk Wojtek
- Wojda Dennis
- Woynarowski Jakub
- Wróbel Olga
- Wróblewski Jerzy
- Zabłocka Marta
- Żukowska Elżbieta