„Rosja” Zygmunta Krasińskiego jest pierwszą z czterotomowej serii książek poświęconych najważniejszym pisarzom epoki romantyzmu – Adamowi Mickiewiczowi, Juliuszowi Słowackiemu, Cyprianowi Kamilowi Norwidowi  i ich opisowi Rosji.

Choć wszyscy wymienieni poeci pochodzili z zaboru rosyjskiego, choć dla wszystkich zabór był codziennym doświadczeniem i ogromnym kompleksem, to spojrzenie Krasińskiego okazuje się najbardziej przenikliwe. Krasiński wielokrotnie zwracał uwagę, że Rosja traktuje podbicie Polski jako swoją rację stanu, gdyż to nasz kraj jest bramą do Europy. Bez Polski – inaczej niż w przypadkach Prus i Austrii – Rosja przestaje być krajem europejskim.

W czasach PRL-u Krasiński był jedynym wielkim poetą romantycznym, którego dzieła wszystkie nigdy nie zostały opublikowane. Pisarz już bowiem w czasie Wiosny Ludów podkreślał, że rewolucja nie przyniesie wolności i równości, ale bardzo twardy autorytaryzm. O niezwykłej wnikliwości sądów Krasińskiego  świadczy również,  że jako pierwszy dostrzegł, iż to carska Rosja jest spełnieniem praktycznego ideału rewolucyjnego, który trafia do młodych ludzi w Europie.  Podczas gdy Marks obserwując zmiany epoki „pary i elektryczności”, doszedł do wniosku, że wybuch rewolucji rozpocznie się od krajów, w których jest najsilniejszy proletariat (i nawet z tego powodu w ostatnich latach przeniósł się do Anglii), a państwem najdalszym od rewolucji jest Rosja, Krasiński twierdził coś przeciwnego. Jeśli rewolucja gdzieś zwycięży, to właśnie w Rosji. Dlatego, że ta ma już przygotowany grunt ustrojowy, który tworzą rządy autorytarne, zniewolenie obywatela, władza absolutna i pogarda dla wszelkich wartości. A to wszystko już jest tam realizowane.

Dziś, po ponad stu latach od rewolucji październikowej, ponad trzydziestu latach od Jesieni Ludów, w rocznicę wybuchu wojny na Ukrainie – teksty okazują się przejmujące aktualne.

Zygmunt Krasiński
Rosja. Antologia
wybór, opracowanie, posłowie: Andrzej Fabianowski
wydanie pierwsze, Warszawa 2023
Tytuł dostępny również jako e-book