środa, 20 września 2023
Niezwykle cenny katalog wystawy Nowej Sztuki

Polskie media przemilczały setną rocznicę wernisażu „Wystawy Nowej Sztuki” w kino-teatrze „Corso” w Wilnie.

Otwarta została 20 maja 1923, prezentowano ją do połowy czerwca 1923. Był to pierwszy w dziejach sztuki polskiej pokaz prac rodzimej awangardy konstruktywistycznej. Pokazano na niej 47 obrazów, rysunków, grafik, konstrukcji przestrzennych i szkic architektoniczny dworca kolejowego w Gdyni siedmiorga artystów: Marii Puciatyckiej, Teresy Żarnowerówny, Witolda Kajruksztisa, Karola Kryńskiego, Henryka Stażewskiego, Władysława Strzemińskiego i Mieczysława Szczuki. Były to kompozycje konstruktywistyczne, suprematyczne i kubistyczne. Po raz pierwszy pojawiło się w przestrzeni twórczej hasło „konstrukcja” jako postulat artystyczny.

Prezentacja dzieł zwróciła uwagę różnorodnością poszukiwań zasad nowej sztuki, inspirowanych rozmaitymi kierunkami nowoczesnej twórczości oraz nowymi formami ekspozycji.

Skromnie wydany katalog, liczący zaledwie 32 strony, formatu 16,7×12 cm, wydrukowany na papierze gazetowym, stanowił pierwszą w kraju publikację nowego układu typograficznego, nazwanego drukiem funkcjonalnym.

Katalog zawierał dwustronicowy wykaz prezentowanych prac i wypowiedzi teoretyczne Witolda Kajruksztisa, Karola Kryńskiego, Władysława Strzemińskiego, Mieczysława Szczuki i Teresy Żarnowerówny. Janusz Sowiński w artykule „Typografia polskiej awangardy” (w: „Studia o Książce”, tom 18, Wrocław 1989, s. 270) napisał o nim: “Do opracowania typograficznego tego wydawnictwa użyto różnych linii, prostokątów, kwadratów, kropek w ten sposób, że tworzą one formy dynamiczne, rozczłonkowujące płaszczyzny poszczególnych stron, na których teksty ułożono asymetrycznie”.

Szczególna publikacja ukazała się dzięki inicjatywie właściciela wileńskiej drukarni „Lux” posła Ludwika Chomińskiego. Autorstwo projektu graficznego katalogu, który stał jedną z najważniejszych publikacji polskiej międzywojennej awangardy artystycznej, przypisuje się Władysławowi Strzemińskiemu.

14 lutego 2015 ten niezwykle rzadki katalog na aukcji w krakowskim antykwariacie „Rara Avis” osiągnął zawrotną cenę 130 000 zł (cena wywoławcza: 16 000 zł). Sensacyjne przebicie wyniosło 812 proc. Sześć lat później, 30 maja 2021, na 50. aukcji antykwarycznej w warszawskim „Logosie” jego kolejny egzemplarz sprzedano za 45 650 zł (cena wywoławcza: 18 000 zł); przebicie: 254 proc.

Bezpośrednią konsekwencją wileńskiej „Wystawy Nowej Sztuki” było powstanie w marcu 1924 roku ugrupowania awangardowych  artystów „Blok”, do którego należeli: Katarzyna Kobro, Maria Nicz-Borowiakowa, Maria Puciatycka, Teresa Roszkowska, Teresa Żarnowerówna, Henryk Berlewi, Jan Golus, Witold Kajruksztis, Karol Kryński, Aleksander Rafałowski, Henryk Stażewski, Władysław Strzemiński, Mieczysław Szulc, Mieczysław Szczuka. Grupa działała w latach 1924-1926, wydawała czasopismo „Blok”, gdzie artyści publikowali teksty własne oraz Kazimierza Malewicza, Filippa Marinettiego, Theo van Doesburga, Kurta Schwittersa, Herwath’a Waldena.

Podaj dalej
Autor: Jerzy Brukwicki