Tytuł pańskiej publikacji nie jest aby przesadny? Ma prowokować. Nadawanie go to zwykle przywilej wydawnictwa – tak też było w tym przypadku. Optowałem za innym: „Jak tworzyliśmy Rosję”. Ten czasownik ma dwa znaczenia. Pierwsze – to być twórcą czegoś, np. „trener tworzy drużynę od zera”. Ale to również oznacza bycie częścią czegoś, jakiegoś procesu, np. „tworzyliśmy zgrany zespół”. Niewątpliwie my, Polacy, współtworzyliśmy naukę i kulturę Rosji, czego Rosjanie nie negują – ale mówią wtedy, że robiliśmy to, będąc częścią Imperium Rosyjskiego. Podkreślają, że w żadnym innym państwie Polacy nie odegrali tak wielkiej roli w rozwoju. Zatem Rosja stała się dla naszych rodaków krajem szans i możliwości – a nie tylko więzieniem narodów, jak często jest to przedstawiane. Od kiedy na Rosję padało, trawestując starożytnych, ex occidente lux? Tak jak my byliśmy wschodem dla Niemców, tak Rosja jest wschodem dla nas – ze względu choćby na kierunek geograficzny. Z końcem X wieku Ruś przyjęła chrześcijaństwo obrządku wschodniego – z Konstantynopola. 300 lat później podbili ją Tatarzy. Zajmowali tereny północnej i centralnej (także moskiewskiej) Rusi, aż po schyłek XV stulecia. Etnicznie byli Mongołami, wyznaniowo – muzułmanami. Po zrzuceniu jarzma Wielkie Księstwo Moskiewskie rosło w siłę, ale ze względu na zwartość, zaludnienie i zorganizowanie krajów europejskich, m.in. Rzeczypospolitej Obojga Narodów, Moskwa początkowo nie mogła przeć na zachód. Parła więc na wschód, zajmując słabo zorganizowane i zaludnione obszary Syberii, dochodząc aż do Alaski. Zarazem włączyła się w tzw. „wielką grę” o wpływy w Azji Środkowej – od Kałmucji i Afganistanu po Uzbekistan czy Kazachstan, a nawet północne Chiny. Przypomnijmy, że leżące tam 10-milionowe dziś miasto Harbin zostało założone przez czterech Polaków – inżynierów kolejowych będących na służbie carskiej. Owo „parcie na wschód” zdeterminowało kulturę rosyjską. Rosjanie nieśli kulturę europejską do Azji, a azjatycką – do Europy. Dziś większość terytorium Rosji leży w Azji, ale gros obywateli tego kraju mieszka w części europejskiej. Rosja jest najbardziej wschodnim spośród państw europejskich i najbardziej zachodnim pośród państw azjatyckich. Jak odbiła się polskość w rosyjskiej literaturze? Gdy w końcu XV wieku Ruś wyzwoliła się spod tatarsko-mongolskiego panowania, granice państwa polsko-litewskiego leżały niecałe sto kilometrów na zachód od Moskwy. Oczywistym więc było, że tylko my mogliśmy stać się jej „oknem na Europę”. To z polskich dzieł renesansowych moskwianie poznawali Zachód, jego kulturę, naukę i obyczaje. Pierwszą w świecie książkę pisaną cyrylicą wydrukowano w Krakowie, nosiła tytuł „Oktoich”, miało to miejsce w roku 1491. Przez następne prawie sto lat wszystkie ruskie publikacje powstawały w Polsce, dopóki w drugiej połowie XVI wieku nasz krajan Jan Fedorowicz nie założył pionierskiej drukarni w Moskwie, gdzie w 1564 roku wydał pierwszą drukowaną książkę w państwie moskiewskim pt. „Apostoł”. W tamtym czasie na dworze carskim językiem dworskim był polski, czytano przede wszystkim polskie książki, stopniowo przyjmowała się polska moda, która panowała w Moskwie aż do końca XVI wieku. W 1681 roku do Moskwy przybył Jan Białobłocki z Przemyśla, polski szlachcic – znany tam jako Andrej Biełobockij. Stworzył wiele dzieł literackich, filozoficznych, a jego poemat „Pentateugum” poświęcony rzeczom ostatecznym odegrał wybitną rolę w rozwoju poezji rosyjskiej. Niezwykle poplątany był los innego Polaka, Jana Tadeusza Krzysztofa Bułharyna (ros. Faddiej Bułgarin), pieczętującego się herbem Bułat. Był synem zesłańca syberyjskiego Benedykta. Od 1819 roku mieszkał w  Petersburgu. Napisana przezeń powieść „Iwan Wyżygin” stała się pionierskim bestsellerem w Rosji. Jego dzieła – jeszcze za życia autora – przetłumaczono na kilkanaście języków. Bułharynowi poświęcili krytyczne epigramy czołowi poeci Rosji, Aleksander Puszkin i Michaił Lermontow. Znajdował także czas na działalność wydawniczą. Założył pierwszy w Rosji almanach teatralny „Russkaja Talija” (1825). W latach 1822–1829 wydawał gazetę „Siewiernyj Archiw”, a w latach 1825–1829 współredagował i wydawał pismo „Syn Otieczestwa”. Był także wydawcą pierwszej prywatnej rosyjskiej politycznej gazety „Siewiernaja Pczieła”. Zmarł w swoim majątku pod …