W naszych czasach nie sztuką jest książkę napisać i wydać; sztuką jest ją sprzedać. A co najlepiej się sprzedaje? Od wielu lat w czołówkach rankingów plasują się biografie. Dlaczego odbiorcy chcą czytać cudze historie? Jacy bohaterowie przyciągają uwagę największej liczby czytelników? Jak storytelling wykorzystuje branża księgarska? Ostatnio usłyszałam w radiu, że rocznie więcej wydajemy na zakup żwirku dla kota, niż na książki. Co roku upadłość ogłasza kilka, a nawet kilkanaście wydawnictw. W ich miejsce nie powstają nowe. Informacje czerpiemy z telewizji i internetu, przyzwyczajeni do korzystania z treści darmowych nie dostrzegamy potrzeby wydawania pieniędzy na książki, które po jednokrotnym przeczytaniu niepotrzebnie zajmują miejsce na półce i utrudniają przeprowadzkę. Nie zadbano o wykształcenie w naszym społeczeństwie kultury czytania, więc trudno w tym sektorze szukać odbiorcy lojalnego, o sprecyzowanych gustach, świadomie realizującego swoje potrzeby, bez względu na mody i zawirowania na rynku. Całkowite uzdrowienie zaistniałej sytuacji w branży księgarskiej wydaje się niemożliwe. W wypadku dolegliwości ciała leczyć powinno się nie objawy, ale przyczyny. Taką samą radę można skierować do wydawców i dystrybutorów, ale zastosowanie jej wymaga działań systemowych, w które zaangażowane byłyby różne podmioty, począwszy od instytucji państwowych, poprzez organizacje pożytku publicznego, media, a skończywszy na producentach książek, sprzedawcach i samych autorach. Należy zadbać o promocję czytelnictwa, zbudować dobrą atmosferę wokół książki, przekonać czytelników, że inwestując w książkę, inwestują w siebie, co nieodzownie przekłada się na ich ocenę na rynku pracy i w środowisku. Wybiórczo działania te są wdrażane, ale brak ujednoliconej strategii pogłębia wrażenie chaosu i przypadkowości. Czas w tej sytuacji nie działa na korzyść, jeśli o książkach się nie mówi, czytelnicy przestają o nich pamiętać, albo przypominają sobie od czasu do czasu. Rynek wydawniczy jest rozdrobniony, z miesiąca na miesiąc przybywa nowych tytułów i autorów, tylko niektórym udaje się utrzymać na sobie uwagę przez kilka sezonów. Jeśli bezpośrednim impulsem do zakupu książki nie jest wydawnictwo i autor, to pozostaje tematyka. Z analizy wyników sprzedaży wynika, że stosunkowo duże zyski odnotowują wydawcy biografii. Skąd takie zainteresowanie cudzymi historiami? W XX wieku literatura piękna ustąpiła pola literaturze faktu. Misternie skonstruowana fabuła w zderzeniu z rzeczywistością okazała się niewiarygodna i niemożliwa do bezpośredniego zastosowania. Osobiste świadectwo, mniej czy bardziej wykreowane, obdarzono większym zaufaniem. Książkowe wydania reportaży, zbeletryzowane biografie, relacje z podróży, pamiętniki to książki, które zawsze znajdują nabywcę. Po transformacji w '89 roku z niecierpliwością oczekiwano uwolnionych od cenzury dzienników znanych pisarzy, ludzi kultury, polityków. Szukano w nich oceny sytuacji politycznej, wartości estetycznych, konfliktów moralnych. W dalszej kolejności czytelników interesowały opowieści o życiu intymnym znanych osób, zwłaszcza jeśli preferencje seksualne bohaterów nie były standardowe, jednak ten temat po opublikowaniu "Kronosa" Witolda Gombrowicza, "Tajnego dziennika" Mirona Białoszewskiego i "Dzienników" Jarosława Iwaszkiewicza, wydaje się już wyczerpywać. Krytycy literaccy na nieoczekiwaną popularność biografizmu reagują niechęcią albo entuzjazmem. W wypowiedziach sceptyków dostrzega się np. zagrożenie subiektywizmem, miałkością, infantylizmem, obojętnością wobec życia społecznego. Skrajnie odmiennie kształtuje się ocena biografizmu, kiedy uważa się ten dział literatury za szansę dokonania ważnych odkryć duchowych, poszerzenia wiedzy o człowieku, zwłaszcza o najintymniejszych stronach jego życia wewnętrznego. Biografistyka staje się wówczas dokumentem stanu świadomości, a nie zbiorem faktów. Strefę życia prywatnego bohatera wnikliwy odbiorca odczytuje jako cząstkę historii i wspólne dobro. Mniej wnikliwy tropi skandale i dowody niewłaściwego zachowania dla podbudowania własnego mniemania o sobie i usprawiedliwienia się przed słabościami. Które wydawnictwa postawiły na biografie? "Opowieść może być interesująca, jeśli potrafisz poruszyć >>struny duszy<<" - czytamy na profilu na Facebooku wydawnictwa Marginesy, obecnego na polskim rynku od 2008 roku, a od 2014 roku - dzięki połączeniu ze szwedzkim domem wydawniczym Bonnier - wchodzącego w skład międzynarodowego konsorcjum, które szczególnie upodobało sobie biografistykę, czyli biografie, wspomnienia, listy, dzienniki. "Mała matura", fabularyzowana autobiografia znanego reżysera i scenarzysty Janusza Majewskiego, zdobyła tytuł Książki Roku 2011, wśród bestsellerów roku 2011 znalazła się też książka MagdalenyZawadzkiej, zatytułowana "Gustaw i ja". Pióro Fredry, nagrodę za najlepszą książkę roku, przyznawaną na Wrocławskich Targach Dobrych Książek w 2009 roku zdobyła "Nasierowska. Fotobiografia" Zofii Turowskiej, w 2011 biografia Chrisa Niedenthala pt. "Zawód: fotograf", w 2013 "Gajos" Elżbiety Baniewicz. Wśród nowości promowanych w bieżącym roku na pierwszej stronie znajdziemy biografię Eileen Ford, założycielki nowoczesnej agencji modelek oraz "Listy Tove Jansson". Dalej plasują się biografie aktorów: Jerzego Treli, Krystyny Sienkiewicz, Wiesława Gołasa, Zbigniewa Cybulskiego, Gustawa Holoubka, reżysera i scenarzysty Jerzego Hoffmana, kompozytora i dyrygenta Andrzeja Panufnika, poetki Haliny Poświatowskiej, Kiry Gałczyńskiej - córki Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, legendarnego piłkarza Kazimierza Deyny. Temat wojny pojawia się w dzienniku Dawida Sierakowiaka, rejestrującym dzień po dniu zdarzenia w łódzkim getcie, w biografii Ireny Sendlerowej, w "Dzienniku Powstańca" Zbigniewa Czajkowskiego- Dębczyńskiego. Wśród bohaterów biografii o międzynarodowej sławie znajdziemy Marię Skłodowską- Curie, charyzmatyczną pieśniarkę z Wysp Zielonego Przylądka Cesárię Évorę, tragicznie zmarłą angielską poetkę Sylvię Plath, szwedzką autorkę książek dla dzieci Astrid Lindgren, francuskich piosenkarzy Edith Piaf i Serge'a Gainsbourga, rosyjskiego tancerza i choreografia Wacława Niżyńskiego, amerykańską aktorkę, żonę księcia Monaco Grace Kelly, amerykańskiego artystę estradowego Valentina Liberace, francuską projektantkę mody Coco Chanel, kanadyjskiego piosenkarza Leonarda Cohena, aktorkę Brigitte Bardot, angielską królową Elżbietę II, mistrza Formuły 1 Berniego Ecclestone'a. Wszyscy wymienieni tu bohaterowie biografii to osoby znane, mocno zakorzenione w świadomości odbiorców głównie za przyczyną telewizji i kolorowych czasopism. W dużym uproszczeniu można byłoby ich przyporządkować do pięciu działów tematycznych: film, muzyka, moda, sport i wojna. Spośród wymienionych wyżej biografii najlepiej sprzedają się: "Dymna" Elżbiety Baniewicz (60 tys.), "Gustaw i ja" Magdaleny Zawadzkiej (50 tys.), "Deyna" Stefana Szczepłka (30 tys.), "Gajos" Elżbiety Baniewicz (30 tys.), "Tove Jansson. Mama Muminków" Boel Westin (20 tys.) i "Cesaria Evora" Elżbiety Sieradzińskiej (10 tys.). Obszernym działem biografii może pochwalić się krakowskie Wydawnictwo Literackie, które na swojej stronie internetowej umieszcza siebie wśród największych i najbardziej cenionych oficyn literackich w Polsce. Rzeczywiście, niewielu w Polsce wydawców może pochwalić się tak dużą liczbą zdobytych nagród, wyróżnień i nominacji, ale wysokie oceny profesjonalnego jury rzadko dotyczą wydawanej przez WL biografistyki. W listopadzie 2011 roku nagrodę Krakowska Książka Miesiąca zdobyła korespondencja Sławomira Mrożka ze Stanisławem Lemem. W 2011 i 2012 roku nagrodę Bestsellera Empiku zdobywała książka Danuty Wałęsowej "Marzenia i tajemnice". Wśród biografii promowanych na stronie internetowej Wydawnictwa Literackiego znajdziemy wywiady-rzeki z: Tymonem Tymańskim, Wojciechem Pszoniakiem, generałem Sławomirem Petelickim, Janem Kantym Pawluśkiewiczem, ojcem Janem Andrzejem Kłoczowskim, Tomasza Lema opowieść o ojcu; autobiografie: Sławomira Mrożka, Tomasza Stańki, Roberta Brylewskiego, Romy Ligockiej; bogato ilustrowaną historię rodziny Kossaków; córką Anną, prowadzonych przez ostatnich dziewięć miesięcy życia poety, zapis kilkunastu miesięcy wspólnego życia Agaty Tuszyńskiej i Henryka Dasko; fragmenty dziennika Julii Hartwig, dzienniki: Jerzego Pilcha, Witolda Gombrowicza, zapis rozmów Jana Sztaudyngera Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Sławomira Mrożka, Bronisława Malinowskiego, Jana Józefa Szczepańskiego, Józefa Hena, Teodora Parnickiego; sagę rodzinną Kazimierza Orłosia, rodziny Estreicherów, opowieść o powojennych losach rodziny Ewy Kuryluk, opowieść o …