W listopadowym numerze naszego „Magazynu Literackim KSIĄŻKI” tradycyjnie prezentujemy książki historyczne. W tym roku, jak było też w kilku ostatnich latach, jest to zadanie bardzo wdzięczne, gdyż po okresie posuchy gatunek ten wyraźnie rozkwita, a czytelnicy, w każdym razie znacząca ich grupa, preferują ten rodzaj lektury. Można nawet postawić tezę, że momentem przełomowym były pierwsze publikacje książek Normana Daviesa, brytyjskiego naukowca, który z ironią, ale i z podziwem nazywany jest najwybitniejszym historykiem polskim. Ma zresztą ten autor oprócz ogromnego grona wielbicieli i wiernych czytelników też grupę zażartych przeciwników, którzy jednak — jak się złośliwie ocenia — wywodzą się głównie spośród zawiedzionych polskich autorów, którzy mu nie dorównują talentem literackim i kreacyjnym, jak też — co jest bezsporne — autokreacyjnym. Niemałą rolę w popularyzacji książki historycznej wśród szerszego grona odbiorców odegrali sami wydawcy, widząc jednocześnie w tej grupie tytułów duży potencjał rynkowy. Wykreowali przy tym polskich autorów, którzy nie widząc nic wstydliwego w sposobie pisania o historii, jaki zaprezentował Norman Davies, podjęli się tematów trudnych, ale przez to ciekawych i w interesującej formie przybliżyli je polskiemu czytelnikowi. Możemy wymienić tu dwa charakterystyczne przykłady. Jednym jest pisarstwo Tadeusza A. Kisielewskiego, niestrudzonego odkrywcy nowych faktów dotyczących katastrofy gibraltarskiej i zbrodni katyńskiej, który zaistniał dzięki poznańskiemu Rebisowi, a drugim — cykl książek Sławomira Kopera, autora kilkunastu już popularnych książek o historii, ocenianych różnie, ale bardzo poczytnych, zaś jego wydawcą i współtwórcą sukcesu jest Bellona. Temu wydawnictwu zawdzięczamy jeszcze dwa ważne zjawiska dla książki historycznej. Chodzi o Porozumienie Wydawców Książki Historycznej, które istnieje właśnie dzięki aktywności wydawnictwa Bellona, a które w ramach Klubu Miłośników Książki Historycznej skupia kilka, a może nawet kilkanaście tysięcy członków, do których regularnie docierają klubowe katalogi z niezwykle obszerną ofertą wielu wydawców. Innym — i jeszcze bardziej spektakularnym — przedsięwzięciem są Targi Książki Historycznej, które w tym roku odbywają się po raz dwudziesty pierwszy. Przeniesienie w 2009 roku tej imprezy do przyjaznych i estetycznych Arkad Kubickiego w kompleksie warszawskiego Zamku Królewskiego było wydarzeniem rewolucyjnym i przełomowym w obszarze targów książki w skali ogólnopolskiej. Dzięki temu liczba uczestników tych targów jest imponująca, co kolejny raz potwierdza coraz bardziej wzrastającą popularność książki historycznej. Emocje i polemiki Przegląd najciekawszych tytułów historycznych z tego roku zacznijmy od przypomnienia niektórych „Książek Miesiąca” naszego miesięcznika. Z pewnością do miana najciekawszej książki historycznej roku może pretendować „Pakt Ribbentrop-Beck” Piotra Zychowicza (Rebis) — „Książka sierpnia”, o której się dużo mówi i która wywołuje gorące emocje. Oczywiście pakt między ministrami spraw zagranicznych hitlerowskiej Rzeszy i II Rzeczpospolitej nigdy nie został zawarty, ale gdyby do tego doszło… Właśnie o tym, co by było, gdyby on nastąpił, autor zastanawia się na ponad 360 stronach fascynującego tekstu. Jak napisaliśmy w recenzji tej książki, kolejność wydarzeń byłaby następująca: Niemcy atakują Francję, a Polska zabezpiecza tyły, potem Niemcy i Polska atakują Związek Radziecki, a teraz tyłom nic nie zagroża, bo Francja leży w gruzach, a Wielka Brytania została z powrotem „wepchnięta na wyspę”. Potem następuje zmiana sojuszy i Polska wraz z innym państwami zwraca się przeciw Niemcom i zwycięsko wychodzi z wojny, a nie jest — jak się rzeczywiście stało — największą jej ofiarą. Taki karkołomny scenariusz nie mógł przez lata być rozpatrywany, lecz teraz nic nie stało na przeszkodzie, aby się pojawił publicznie i stał się lekcją (niestety już tylko lekcją) dla oceny tego, co było i tego co może się zdarzyć. Lektura trudna, miejscami denerwująca, ale książka jest niezwykle cenna i wyjątkowo sugestywnie napisana. I dlatego jeszcze długo będziemy do niej wracać. Mniejsze kontrowersje, ale jednak polemiki i to całkiem uzasadnione, jak też liczne pochwały i wyróżnienia przyniosła „Książka stycznia” zatytułowana „Historia polityczna Polski 1944-1991” autorstwa prof. Andrzeja Leona Sowy (Wydawnictwo Literackie). Bardzo obszerna, bo licząca ponad 770 stron praca, wydaje się jednak jeszcze za skromna, gdyż zgodnie z tytułem autor koncentruje się na wydarzeniach politycznych, a inne tematy jedynie — z konieczności — sygnalizuje. W każdym razie praca ta stała się najbardziej aktualnym wykładem naszych dziejów najnowszych. W recenzji zamieszczonej w „Magazynie Literackim KSIĄŻKI” zwrócono uwagę, że „czytelnik otrzymuje tekst pozbawiony nastawienia politycznego, w najbardziej chyba obiektywny sposób ważący wszystkie złe, ale i dobre strony tamtych lat”. W marcu i w lipcu zwróciliśmy uwagę na dwa tomy cyklu „Kościół na Straży Polskiej Wolności”, który ukazał się nakładem Białego Kruka. Wybraliśmy tom czwarty, który ukazał się najwcześniej, zatytułowany „Czas walki z Bogiem”, autorstwa prof. Andrzeja Nowaka, a potem tom trzeci „Naród bez państwa. Czas zaborów” napisany przez Martynę Deszczyńską. Jest to inne spojrzenie na dzieje Polski i Polaków, wpisujące się całkowicie w myśl historyczną reprezentowaną i propagowaną przez zasłużonego krakowskiego wydawcę ilustrowanych książek o papieżu, kościele i ojczyźnie. Właśnie warstwa ilustracyjna jest wielką zaletą wyróżnionych publikacji, nie tylko wysoka …