Już po raz dziewiętnasty redakcja „Magazynu Literackiego KSIĄŻKI” przyznała Nagrody za Książki Roku. Nagrodzone tytuły to: „Talita” Pawła Huelle (SIW Znak), „Od jednego Lucypera” Anny Dziewit‑Meller (Wydawnictwo Literackie), „M. Syn stulecia” Antonia Scuratiego w przekładzie Aliny Pawłowskiej‑Zampino (Wydawnictwo Sonia Draga), „Lato 1920” Joanny Rolińskiej (Bel‑ lona), „Hetman Chrystusa. Biografia Świętego Jana Pawła II” Jolanty Sosnowskiej (Biały Kruk) i „Biblioteka szaleńca” Edwarda Brooke‑Hitchinga w przekładzie Janusza Szczepańskiego (Dom Wydawniczy Rebis). Nagrodę Audiobook Roku 2020 przyznawaną wspólnie z Audioteka.pl otrzymało Wydawnictwo Albatros za „Upadek gigantów” Kena Folletta w przekładzie Zbigniewa A. Królickiego i Grzegorza Kołodziejczyka. Przypominamy Książki Miesiąca, które rekomendowaliśmy Czytelnikom w dwunastu numerach „Magazynu Literackiego KSIĄŻKI” w 2020 roku. To spośród nich jury wybrało sześć Książek Roku 2020.   Anna Dziewit-Meller Od jednego Lucypera Wydawnictwo Literackie Punktem wyjścia do opisanej historii była znajomość autorki „Góry Tajget” z grupą historyków pracujących w katowickim oddziale IPN, którzy podzielili się materiałami dotyczącymi Górnego Śląska w okresie stalinizmu i przodownictwa pracy. Wśród tych materiałów Anna Dziewit-Meller trafiła na przypadek Marii, która w wyniku absurdalnego procesu pokazowego została skazana na śmierć. Wprawna pisarka obudowała wokół niej skomplikowane dzieje śląskiej rodziny, a kobiecy duch jest w tej powieści bardzo silny. Kobiecość w jej ujęciu to siła, ale i przekleństwo. To powieść na wskroś przejmująca, brutalnie szczera, otwierająca oczy na problemy Śląska, jego złożoność. Wzbogacająca nasze rozumienie przeszłości. „W swoich książkach wracam cały czas do Śląska, bo staram się pokazać ten region inaczej, niż robią to media. Chcę mówić o jego niejednoznaczności, ale też o jego obecności w polskim życiu. Wiem, że mamy tendencję do portretowania Śląska w sposób czarno-biały, pamiętamy jedynie przyłączanie do macierzy, jakby nie było jego wcześniejszej europejskiej historii; pamiętamy zaciekłych przodowników pracy oraz roszczeniowych górników palących opony pod siedzibą premiera. Ten region pokazywany jest cały czas prymitywnie” – mówi Anna Dziewit-Meller. Warto wczytać się w jej słowa. Pisarka zaskakuje czytelników z każdą nową książką Paweł Huelle Talita SIW Znak Wątpliwości nie ma – jest to wspaniały powrót mistrza. Wszedł tryumfalnie do naszej literatury w 1987 roku, kiedy zachwycił magiczną opowieścią o tajemniczym chłopcu, którego nazwał Weiser Dawidek, opowieścią najsilniej jak można wpisującą się w gdański krajobraz i historię tego miasta. Nazwano go więc całkiem zasłużenie jednym z literackich wnuków Güntera Grassa, któremu po wydaniu kolejnych tytułów z pewnością dorównał, chociaż – w odróżnieniu od niemieckiego pisarza – nie miał szczęścia do literackich nagród. Autor ma szczególną, całkiem wyjątkową umiejętność przywoływania szczegółu, nazw geograficznych, skrupulatnie opisywanych realiów. Ale wydaje się, że najważniejsza jest muzyka, tak jak w „Śpiewaj ogrody”, która wręcz płynie z tekstu do czytelnika, w odpowiedni sposób objaśniana. Pojawia się najbardziej sugestywnie wraz z postacią pianistki – czy to w opowiadaniu „Koncert”, czy też w epizodzie w opowiadaniu „Krawiec”, gdy wraz z autorem „słuchamy” walca Chopina z okna na „wyboistej, kocimi łbami brukowanej” ulicy Kwietnej w Oliwie, pod wzgórzem zwanym Pachołkiem. I jeszcze opowiadanie tytułowe, w którym autor przenosi biblijną opowieść o wskrzeszonej przez Jezusa dziewczynce w kaszubskie realia, opisane z pietyzmem dla każdego szczegółu, z miłością do mieszkańców tego regionu.   Edward Brooke-Hitching Biblioteka szaleńca tłum. Janusz Szczepański Rebis Podtytuł tej „szaleńczej” książki brzmi „Największe kurioza wydawnicze”, co właściwie oddaje jej treść, zresztą świetnie napisaną (uznanie również dla tłumacza!). Pozostawiając innym opis różnego rodzaju wynaturzeń prezentowanych w książce, jak książki pisane na ludzkiej skórze czy na kościach czaszki, albo książki wydrążone wewnątrz i służące za sekretne szafki na trucizny, zwróćmy uwagę na świetnie opisane zdarzenia, które na trwałe weszły do historii książki. Często były to fałszerstwa, jak w przypadku szczegółowo i profesjonalnie opisanej afery z rzekomymi pamiętnikami Adolfa Hitlera. Są i polonica, których zawsze wypatrujemy, zapewne z niezaspokojonej potrzeby dowartościowania się i pokazania, że na pewno jesteśmy częścią kultury światowej. Więc jest reprodukcja „wspaniałego fajumskiego portretu trumiennego młodocianego egipskiego arystokraty z końca II wieku”, na którym widać niewielki zwój z tekstem zawieszonym na jego szyi. Portret pochodzi ze słynnej kolekcji dzieł sztuki odnalezionych przez polskich archeologów w egipskiej oazie Fajum i eksponowanych w Muzeum Narodowym w Warszawie.   Jolanta Sosnowska Hetman Chrystusa. Biografia Świętego Jana Pawła II. Tomy I-IV Biały Kruk Postać polskiego papieża jest ze wszech miar wyjątkowa. Przyznają to zarówno jego wyznawcy, jak i krytycy, których coraz więcej ujawnia się z biegiem czasu. Dlatego trzeba dokładnie przestudiować lata jego długiego, bo liczącego blisko 27 lat pontyfikatu, trzeciego co do długości w historii Kościoła. Możemy to zrobić dzięki wspaniałej i bardzo obszernej (łącznie 1800 stron w czterech tomach) biografii, jaką jak zwykle solidnie i starannie przygotowało krakowskie wydawnictwo, zasłużone dla budowania kultu i pielęgnowania pamięci zarówno Jana Pawła II, jak i wielu innych postaci Kościoła polskiego i powszechnego. Z takiej perspektywy szczegółowo poznajemy lata papieskiego pontyfikatu, opisane z wielką miłością i uwielbieniem dla świętego papieża. Edycja jest perfekcyjnie zredagowana, a także bogato i przemyślanie zilustrowana. W czterech tomach zamieszczono ponad 600 oryginalnych fotografii, z których dużą część wykonał mistrz Adam Bujak oraz równie słynny u nas Arturo Mari, oficjalny fotograf papieski.   Joanna Rolińska Lato 1920 Bellona Pełen niuansów i osobliwości wielowymiarowy konterfekt Warszawy sprzed wieku. Ukazany poprzez jej mieszkańców. Różnego stanu, profesji, wieku, wyznania, światopoglądu... Miasto nie otrząsnęło się jeszcze z ponad stuletniej niewoli. Radość z odzyskanej niepodległości była olbrzymia, lecz nie wykluczano następnego zaboru! Wytrawna varsavianistka przytacza arcyciekawe relacje rosyjskich emigrantów z owych gorących dni. Dymitr Fiłosofow – z komitetu „białych” Rosjan przebywających wówczas w Warszawie – zauważył dwie powszechne postawy: nonszalancję oraz panikę. Pierwsza polegała na ignorowaniu rzeczywistości; kwitło życie towarzyskie, w parkach tłoczyli się spacerowicze, tłumnie było w lokalach gastronomicznych i w przybytkach kultury. Z drugim typem zetknął się w sklepach oraz na dworcach kolejowych, obserwując wykupywanie towarów na zapas i stosy bagaży należących do osób w popłochu żegnających miasto w drodze – głównie – ku Poznaniowi. Patriotyczna mobilizacja, kojarzona z Bitwą Warszawską, rozpoczęła się, dopiero kiedy powołano Radę Obrony Państwa, a Józef Piłsudski rzucił hasło: „Do broni!”. Z tej zajmującej – od pierwszego do ostatniego akapitu – książki, obficie wykorzystującej teksty prasy warszawskiej (rozmaitej orientacji) – wynika, że odparcie bolszewików wywołało bardziej poczucie ulgi niźli triumfu. Dosyć powszechnie sądzono, że teraz trzeba dobić śmiertelnego wroga. Nawet za cenę współpracy z „białymi” (skoro przymierze z Ukrainą zawiodło). Tak aby odzyskać granicę sprzed pierwszego rozbioru. Jaka szkoda, że pozostało to tylko w sferze życzeń.   Antonio Scurati M. Syn stulecia tłum. Alina Pawłowska-Zampino Sonia Draga Książka pokazuje formowanie się faszyzmu jako ruchu społecznego, przyciągającego Włochów rozczarowanych wynikiem wojny i brakiem konsekwencji, z jakimi powinni byli spotkać się generałowie i rządzący odpowiedzialni za klęskę. Narracja obejmuje okres od marca 1919, kiedy to związki kombatanckie przekształciły się w Związki Bojowe pod wodzą Benito Mussoliniego, do nieskutecznej próby obalenia go jako szefa rządu w styczniu 1925. Sześć lat – politycznych manewrów, dziwnych aliansów z Watykanem, komunistami, biznesem, awanturnikami różnego autoramentu. Sześć lat przechwałek, oszustw, korupcji, finansowych przekrętów, nepotyzmu, łamania kręgosłupów, strzałów w plecy. Mussolini zdobył władzę, manipulując odbiorem społecznym: strach przed „obcym” potrafił odpowiednio ukierunkowywać, wskazując wrogów, których należało się pozbyć. I naród uwierzył mu, że tylko fascisti pozwolą odzyskać Italii wielkość – potrzeba lidera, duce, pozwalała nie zauważać skrytobójczych mordów, tortur na przeciwnikach, zastraszania i brania głodem rolników, niszczenia chłopskich spółdzielni, palenia siedzib opozycyjnych redakcji. KSIĄŻKI MIESIĄCA Proza polska Anna Cieślar Berdo SIW Znak Powieściowy debiut Anny Cieślar (rocznik 1987) to ciekawa próba literackiego zmierzenia się z tematem relacji człowieka z naturą. Autorka pięknie operuje słowem, umiejętnie opisuje głęboko ukryte w ludziach emocjonalne zadry. To poruszająca, twarda i bezkompromisowa opowieść o trudnej miłości ojca i syna, o ucieczce przed uczuciem, przed odpowiedzialnością. Wraz z bohaterami przemierzamy kręte drogi samotności, odrzucenia, ale też przeżywamy momenty wzruszenia. Powieść ma w sobie dziwną moc przyciągania, choć nie jest ani przyjemna, ani łatwa. A jednak ma się pewność, że dotyka się dobrej literatury, która pozostanie z nami na długi czas. Anna Cieślar ma sporo do powiedzenia, jest baczną obserwatorką rzeczywistości i wnikliwą badaczką życia wewnętrznego. „Berdo” jest ciekawym połączeniem tych umiejętności. To naprawdę udany debiut. Zośka Papużanka Przez Marginesy Jak udanie przejść przez życie? A może: o co przezornie należy zadbać na progu samodzielności? Chyba że: jak przezwyciężyć kryzys? Istnieją powieści, w stosunku do których pytanie „o czym to jest?” przynosi banalne odpowiedzi. Bo o czym opowiada „Przez” Zośki Papużanki? O mężczyźnie podglądającym żonę, od której uciekł. Tyle? Nie. Zośka Papużanka, demonstrując zmysł obserwacji, w ciekawy i subtelny sposób buduje układankę zachowań, które podlane egoizmem, strachem przed porażką i utratą kontroli oraz wynikającą z nich nieumiejętnością rozmowy prowadzą do relacji tak napiętych, że trudno je wytrzymać. Wydawałoby się, że niewiele brakuje, aby to przełamać. Trzeba jednak umieć wykrztusić z siebie magiczne słowa, co okazuje się za trudne. Wiesław Helak Góra Tabor Arcana Od lat 1926-39, w których zawie ra się fabuła „Góry Tabor”, minęło przeszło osiem dekad. Nie wątpię, że subtelnie wyłożona w tej charyzmatycznej prozie kwinte sencja polskości przysporzy autorowi ko lejnych prestiżowych laurów, o czytel nikach nie wspominając. Punkt wyjścia wirtuozerskiej stylistycznie i  wielopłasz czyznowej, traktującej o honorze, obo wiązku, wierności, odwadze, sumieniu, Bogu... narracji stanowi zamach majowy, wyznaczający los bohatera książki, któ remu prezydent Stanisław Wojciechow ski wydał rozkaz: „Nie wolno panu prze puścić żołnierzy Piłsudskiego przez most!”. Wojciech Kudyba Pułascy. Aut vincere, aut mori! PIW W pamięci Polaków funkcjonuje Pułaski Kazimierz, niniejsza wybitna pod każdym względem powieść odkurza resztę tego patriotycznego rodu. Jego ojciec Józef był jednym z najlepszych adwokatów osiemnastowiecznej Polski i  należał do grona ojców założycieli Konfederacji Barskiej. W szeregach konfederackich walczyli wszyscy jego synowie oraz kilku bratanków. Nazwisko Pułaski pochodzi od nazwy zaścianka Pułazie w ziemi bielskiej na Podlasiu. Tam ma początek rodzina Józefa – niezbyt zamożna. On sam wybił się wyłącznie dzięki pracy oraz nieprzeciętnym zdolnościom. W 1738 roku był już znanym człowiekiem, a zawarty w tym właśnie roku ślub z Marianną Zielińską, córką podczaszego łomżyńskiego, jego pozycję jeszcze bardziej ugruntował. Nina Majewska-Brown Anioł życia z Auschwitz Bellona Autorka twierdzi, że „z obozu nie wyszedł nikt, kto nie otrzymał pomocy”. I o tym jest jej książka – o wspaniałych kobietach, które się nie poddały, a wśród nich o Stanisławie Leszczyńskiej, położnej nazywanej Mateczką, która „nie tylko nie straciła nadziei, ale pobyt tam potraktowała jako misję” i „nie pozwoliła umrzeć ani jednemu noworodkowi i ani jednej matce”. Aż nie chce się uwierzyć, ale tak było! Autorka mówiła, że „za każdym numerem obozowym, czyli każdym więźniem, stoją dramaty, miłości, rozpacz, stawanie w ekstremalnej sytuacji”. A za każdą stroną jej książek stoi ogromna praca badawcza, godziny studiów nad materiałami zgromadzonymi w  Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau, gdy każdy nowy wątek wywołuje ogromne emocje i wymaga wielkiej odporności psychicznej. Doświadcza tego też czytelnik, gdy czyta o obozowym losie kobiet. Talent autorki sprawia, że połączenie narracji literackiej z brutalną wymową cytowanych dokumentów oraz umiejętnie wkomponowanych relacji wielu więźniarek jest niezwykle sugestywne. Grzegorz Musiał Ja, Tamara Zysk i S-ka Zajmująca powieść biograficzna, przy okazji demaskująca mielizny umysłu lwiej części zachodnioeuropejskiej cyganerii oczarowanej Rosją Sowiecką. Prozaik wypowiada się w książce namiętnymi ustami swej bohaterki, rzekomo nagrywającej u schyłku życia wspomnienia. De facto jest to literacka imaginacja, jednakże mocna osadzona na fundamentach faktografii. Życiorys Tamary Łempickiej, bodaj najsławniejszej polskiej plastyczki wszech czasów, obfituje w zagadki, co daje obdarzonemu wyobraźnią autorowi, a takowym jest bez wątpienia Grzegorz Musiał, olbrzymie możliwości kreacyjne. Niemniej szkicując wyraziście kolejne epizody, pozostaje w pełnej zgodzie z Klio. Wacław Holewiński Pogrom 1907 PIW W finale tomu wieńczącego tryptyk poświęcony rewolucji 1905-1907 autor apeluje, aby pamiętać o bohaterach tamtego zrywu narodowego, praktycznie nieobecnych w naszej świadomości społecznej. Lista straconych na stokach cytadeli warszawskiej widnieje na końcu tej bardzo starannie (przypisy, fotografie) wydanej książki. Prozaik nie koncentruje się wyłącznie na aspektach polityczno-społecznych. Równie pieczołowicie odtwarza obyczajowość przodków oraz Warszawę sprzed ponad stulecia. Akcja rozgrywa się na ulicach Berga, Erywańskiej i Nowowielkiej – jak wtedy nazywały się, odpowiednio: Traugutta, Kredytowa oraz Lwowska. Oglądamy flagowe gmachy ówczesnego miasta. Monumentalny pasaż Simonsa – przy zbiegu Długiej i Nalewek – czy wytyczony wówczas, między Miedzianą a Towarową, plac Witkowskiego (w międzywojniu Kazimierza Wielkiego), gdzie wybudowano trzy nowoczesne hale targowe. Oba centra handlowe syreniego grodu unicestwiła II wojna światowa. Natomiast wypalone mury Pałacu Kronenberga bezmyślnie rozebrano w dobie „małej stabilizacji”. W zmienionym kształcie zrekonstruowano wtedy budynek Hotelu Polskiego, zapisanego w dziejach za sprawą prowokacji niemieckiej dotyczącej rzekomej ewakuacji ze stołecznego getta Żydów – obywateli państw Ameryki Łacińskiej. Może tę mroczną historię opowie kiedyś Holewiński, z takim powodzeniem biorący się za bary z polską historią. Proza zagraniczna Szilárd Rubin Gra w cykora tłum. Klara Anna Marciniak Studio Emka Powieść węgierskiego pisarza jest lekturą, którą należy się powoli delektować, bo piękno stylu literackiego, jak i przekaz wpisany w treść dzieła ani trochę nie straciły na wartości. Jak wspomina Péter Esterházy, „Gra w cykora”, wydana „w czasach raczej ponurych, na początku lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku, szokowała, była czymś wręcz nie do pomyślenia – jak nagłe, niszczące uderzenie meteorytu lub pojawienie się Marsjanina w środku miasta”. To piękna opowieść o destrukcyjnej miłości, z powojenną rzeczywistością na Węgrzech w tle. Ukłony w stronę młodej tłumaczki, która wykonała wielką pracę, by oddać poetykę utworu i piękno języka węgierskiego. Salman Rushdie Quichotte tłum. Jerzy Kozłowski Dom Wydawniczy Rebis Quo Vadis, Ameryko? – zdaje się py tać wytrawny opowiadacz Salman Rushdie w swojej najnowszej powieści. Tak jak Cervantes użył Don Kichota jako środka do odsłonienia moralnego upadku hiszpańskiego społeczeństwa i uzależnie nia od romansu rycerskiego, tak Rushdie oferuje satyryczny i pełen humoru portret współczesnych Stanów Zjednoczonych. Z książki wyłania się kraj, który niena widzi obcych, w którym rządzi populizm, kult ciała, kult młodości, kraj uzależnio ny od opioidów i telewizji. W losach powieściowych postaci od najdziemy elementy biografii autora „Szatańskich wersetów” oraz wiele literacko-filozoficzno-filmowych inspira cji Rushdiego. Pisarz przywołuje postaci z popkultury, w której widzi nić powią zania z potrzebami społeczeństwa, któ re chce rozrywki i oderwania od rzeczywistości, więc to właśnie daje, przy okazji wskazując, że świat w erze Wszystko Się Może Zdarzyć zmierza w złym kierunku. Dubravka Ugrešić Lis tłum. Dorota Jovanka Ćirlić Wydawnictwo Literackie Długo kazała na siebie czekać chorwacka pisarka i eseistka, którą czytelnicy i krytycy pokochali za błyskotliwy styl, wybitną inteligencję i poczucie humoru. Ostatnia jej książka wydana w Polsce to „Kultura karaoke” z 2013 roku. Teraz powraca zbiorem sześciu esejów, w których tytułowy lis zajmuje miejsce specjalne. Mistrzyni paradoksu motywem swojej książki uczyniła zwierzę, które jest symbolem oszustwa, sprytu, egoizmu, zdrady. To świetny intrygant i strateg, mistrz iluzji i samotnik. „Lis jest totemem pisarzy” – stwierdza autorka. Dubravka Ugrešić jest przebiegłym gawędziarzem. Bawi się konwencją, co jakiś czas kąsa, kokietuje, wplata wątki biograficzne, tworzy iluzje. Ile w tej książce prawdy, a ile fikcji – nie wiadomo. „Lis” to inteligenta, pełna literackich gier proza. Dörte Hansen Ten dom jest mój tłum. Katarzyna Sosnowska Wydawnictwo Sonia Draga To jedna z tych powieści, które dostarczają emocjonalnego rollercoastera. To książka o życiu. O cierpieniu, które jest nieodłącznym jego elementem. O rodzinie i rodzicielstwie. O wyborach, których dokonujemy lub które są nam narzucane. O …