Fantastyka to tylko jeden z elementów literatury, a już z pewnością zaledwie drobny element kultury. Obecnie jest jednak na topie. Widać to chociażby po filmach – wśród najbardziej kasowych produkcji ostatnich lat bardzo wiele należy do gatunków fantastycznych. Jednak nawet wcześniej, zanim fantastyka wypłynęła na tak szerokie wody, istniał inny fenomen – zwany fandomem fantastyki. Fani fantastyki, ten wycinek wycinka, tworzą coś niezwykłego, jednak absolutnie tego nie doceniają. I nikt inny, niestety, chyba też nie. Fandom to grupa fanów. Kim jednak jest fan? To osoba, która nie jest przeciętnym odbiorcą kultury popularnej – nie ogląda filmu czy serialu jedynie raz, nie czyta książki, aby potem odłożyć ją na półkę i o niej zapomnieć. Zainteresowania stają się dla niej ważną częścią życia i wpływają na jej wybory. Fan poświęca zainteresowaniom dużo wolnego czasu i wolne zasoby finansowe, ale przede wszystkim angażuje się emocjonalnie. Kiedyś, mówiąc o fanach, sięgało się po stereotyp osoby oderwanej od rzeczywistości i samotnej, a czasami nawet szalonej. Obecnie odchodzi się od tak krzywdzących obrazów i zwraca uwagę na bogactwo kultury fanowskiej. Francuski historyk i socjolog Michel de Certeau zauważył, że konsumenci czasami odbierają produkty kultury aktywnie, stając się swego rodzaju twórcami, wybierając z tego, co konsumują, elementy, z których następnie konstruują własne znaczenia. Badacze tacy jak Henry Jenkins, John Fiske czy Camille Bacon-Smith budowali na tej podstawie studia fanowskie, które dziś rozkwitają. Fani coraz częściej postrzegani są przez pryzmat kreatywności i zaangażowania, które łączą z całkiem zwyczajnym życiem. Fanów cechuje zainteresowanie nawet najdrobniejszymi szczegółami obiektu fanowania. Fandom, czyli grupa fanów, może powstać wokół każdej dziedziny ludzkiego zainteresowania lub aktywności. Choć bada się go od niedawna, to słownik języka angielskiego Merriam-Webster wyśledził stosowanie tego terminu już w 1903 roku. Za pierwszy fandom uznaje się społeczność fanów Sherlocka Holmesa, powstały w 1887 roku, a pierwszy zorganizowany (i zbadany) współczesny fandom powstał wokół serialu „Star Trek” w latach sześćdziesiątych. Ważną cechą fanów jest więc to, że łączą się w grupy. Najczęściej nie izolują się od innych i nie ukrywają swojej pasji przed otoczeniem. Bywają zorganizowani w stowarzyszenia nawet o zasięgu światowym. Kiedyś grupy, w jakie łączyli się fani, były głównie lokalne lub korespondencyjne. Wielką rewolucję wprowadził internet: listy dyskusyjne, fora, czaty, blogi, portale – nawiązanie kontaktu z osobami o podobnych zainteresowaniach stało się bardzo łatwe. Działalność w sieci niejednokrotnie inicjuje realny kontakt, często też fani funkcjonują równolegle w wirtualnych społecznościach i grupach spotykających się na żywo. Bycie fanem oznacza więc, poza dogłębnym zainteresowaniem, chęć aktywnego uczestnictwa i wspólnego przeżywania fascynacji. W  przypadku polskiego fandomu fantastyki nie sposób pominąć silnego wpływu, jaki miała na niego historia. Tworzył się on bowiem w okresie, kiedy teksty kultury były trudno dostępne, a więc gromadzenie się fanów znacznie ułatwiało wymianę informacji i zdobywanie nowości. Ich niedobór w oficjalnym obiegu mobilizował do oddolnych inicjatyw, takich jak wydawanie fanzinów1 i  amatorskich tłumaczeń. Fandom w Polsce powstawał do pewnego stopnia opozycyjnie do władzy, jednocześnie przedstawiciele tej władzy sami nieraz interesowali się fantastyką. Opowiadania i powieści fantastyczne często nacechowane były antytotalitarnie i bardzo dystopijnie. Polska fantastyka socjologiczna lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych nie tylko dorównywała światowej, ale przodowała i wyznaczała kierunek rozwoju. Fandomy to wyjątkowa grupa odbiorców kultury popularnej. Trudno ją zdefiniować, bo też niełatwo określić, gdzie przebiega granica między fanami a zwykłymi czytelnikami i widzami. Fandomem określa się zwykle ludzi aktywnie uczestniczących w klubach fanowskich, konwentach lub internetowych dyskusjach, ale to pojęcie szersze niż tylko określenie fanów fantastyki – w literaturze anglojęzycznej fanami nazywa się nawet kibiców sportowych. Fandom fantastyki to jednak jeden z najlepiej zorganizowanych i najstarszych fandomów. Miłośnicy tego gatunku organizują się w klubach, które czasem mają organizację formalną, stowarzyszeniową, o zasięgu lokalnym, krajowym, a nawet światowym2. Poszczególne kluby nierzadko cechuje wysoki poziom zorganizowania i bywają podzielone na sekcje tematyczne. Tworzą też swoje własne nagrody literackie, które z czasem stały się najważniejszymi nagrodami w środowisku pisarzy science fiction – przykładowo Nagroda Hugo jest przyznawana przez uczestników Światowych Konwencji Science Fiction, Worldconów. W Polsce analogiczną nagrodę przyznają uczestnicy Ogólnopolskiego Konwentu Miłośników Fantastyki Polcon; jest to Nagroda Fandomu Polskiego im. Janusza A. Zajdla. Najciekawsze i najważniejsze w fandomie jest to, z jaką siłą oddziałuje. Mamy bowiem grupę ludzi, która aktywnie działa od połowy lat siedemdziesiątych XX wieku i której udało się dokonać tego, że „Fantastyka”3 zaczęła ukazywać się właściwie na początku stanu wojennego. Od tego czasu wiele się zmieniło, ale siła grupy tylko rośnie. Dziś w Polsce odbywa się rocznie około 150 wydarzeń związanych z fantastyką, i to nie licząc imprez cyklicznych, takich jak spotkania z grami planszowymi czy dyskusje …