Zmagania jednostki z obrotami koła historii – tak odebrałem przesłanie powieści. Słusznie? Już samo życie człowiecze stanowi walkę z przeciwnościami losu, lecz stan zagrożenia niewątpliwie takie zmagania nasila. Ludzie często zdają się być bezradni wobec wyboru przywódców. Koła historii zmieniają nasze postrzeganie świata i ludzi. Podczas wojen czy rewolucji pojawiają się problemy odpowiedzialności za kraj czy rodzinę. Mężczyźni zdolni do walki muszą opuszczać swój dom i ziemie ojców, aby zmierzyć się z agresorem – za dezercję czeka ich śmierć. A zdarzają się sytuacje ekstremalne, kiedy chęć przeżycia zdaje się być silniejsza od honoru, przynależności narodowej, etnicznej czy kulturowej. W powieści są wątki dramatu ludności żydowskiej, takie jak powstanie w getcie warszawskim, walka o przeżycie w obozie koncentracyjnym w Auschwitz czy wyzwolenie kobiet z niemieckiego obozu koncentracyjnego w czeskim Holiszowie przez żołnierzy Brygady Świętokrzyskiej Narodowych Sił Zbrojnych. Życie to wykładowa okoliczności losu – to moja druga konstatacja po lekturze „Córki najeźdźcy”. Zazwyczaj miejsca, chwile i ludzie, wśród których zastaje nas kataklizm, wpływają na nasz wybór. Starałam się to pokazać na przykładzie Polaków ze Śląska podczas II wojny światowej. Musieli podpisać Volkslistę pod groźbą prześladowań. Opornych nierzadko zabijano. Polaków z kresów wschodnich Rzeczpospolitej Sowieci traktowali podobnie. W obliczu zagrożenia nie zawsze mamy czas i możliwości zastanawiania się nad zawiłościami dziejów… Bywa, że okoliczności losu sprawiają, iż wybieramy taką, a nie inną opcję polityczną albo trafiamy do tej czy tamtej armii. Niekiedy na decyzję może mieć wpływ czas i miejsce, gdzie zastaje nas wojna, charyzmatyczny lider lub grupa rodaków. Tak właśnie było w sytuacji Polaków w Związku Radzieckim, podczas formowania Wojska Polskiego, po napadzie III Rzeszy na ZSRS. Klęski na froncie sprawiły, że Stalin zgodził się na tworzenie polskiej armii oraz na wypuszczenie …