W 2013 roku Kraków uzyskał zaszczytny tytuł Miasta Literatury UNESCO jako pierwszy słowiański i drugi nieanglojęzyczny (po Rejkiawiku) ośrodek kulturalny na świecie. Zdobycie tytułu poprzedziły kilkuletnie starania, w których aktywnie uczestniczyły wszystkie środowiska literackie miasta. Tytuł stał się dla Krakowa nie tylko znakiem wielowiekowego dziedzictwa kultury oraz szansą na lepszą promocję literackiej tożsamości miasta Szymborskiej, Miłosza, Lema, Conrada, Kantora i Mrożka, ale motywacją do podjęcia systemowych działań dla promocji czytelnictwa, wsparcia dla twórców i ochrony lokalnego rynku książki. Księgarnie to priorytetowy obszar działań w ramach programu Kraków Miasto Literatury UNESCO, który w 2016 roku przyjęła do realizacji w formie uchwały Rada Miasta Krakowa. Krakowskie Biuro Festiwalowe – operator programu – znajduje się w stałym kontakcie ze środowiskiem księgarskim Krakowa, inicjując i koordynując działania związane z ochroną i rozwojem tradycyjnego księgarstwa oraz promocją księgarń jako centrów kultury. 1. System ulg czynszowych – program wspierania przedsiębiorczości w zakresie branż chronionych Od 2009 roku w Krakowie działa program wspierania przedsiębiorczości w zakresie branż chronionych i zanikających, uprawniający księgarzy i antykwariuszy do preferencyjnych czynszów w ramach lokali miejskich. To pierwsze tego typu rozwiązanie w Polsce. Ochrona przedsiębiorców prowadzących działalność w zakresie branż chronionych i zanikających w Krakowie polega na: a) wynajmie lokali użytkowych stanowiących własność Gminy Miejskiej Kraków przeznaczonych na działalność dotyczącą branż chronionych w trybie przetargu na najem lokalu użytkowego, który jest ograniczony pod względem przedmiotowym (przetarg celowy), b) stosowaniu wobec najemców lokali użytkowych waloryzacji stawek czynszu netto, z uwzględnieniem specyfiki branż chronionych i zanikających. W 2015 roku Rada Miasta Krakowa rozszerzyła zapisy o preferencyjnych zasadach wynajmu lokali miejskich na księgarnie oferujące w ramach swojej działalności kawę i drobną gastronomię. Jak w praktyce wygląda system czynszów preferencyjnych? Księgarz lub antykwariusz startujący w przetargu organizowanym przez Zarząd Budynków Komunalnych zostaje automatycznie przydzielony do IV grupy stawek czynszowych (w grupie tej znajdują się m.in. galerie oraz inne branże chronione, reprezentujące głównie tradycyjne zawody rzemieślnicze, takie jak zegarmistrzostwo, krawiectwo czy stolarstwo), z prawem do czynszu w wysokości około 1/3 stawki obowiązującej przedsiębiorców z I grupy (np. banki, hotele i restauracje). Trzeba nadmienić, że wysokość stawek czynszowych różni się oczywiście w zależności od położenia względem centrum miasta. I tak dla porównania: księgarz biorący udział w aukcji na lokal w strefie A (Śródmieście z wyłączeniem obszaru wewnątrz Plant) ma prawo do czynszu wysokości 11 zł netto za 1 mkw. powierzchni lokalu (przedsiębiorca z I grupy – 23,70 zł netto). Strefa Ex obejmująca obszar Starego Miasta wewnątrz Plant to odpowiednio 21,90 zł netto dla przedsiębiorców z IV grupy i 34,80 zł netto dla grupy. Jaka jest skala oddziaływania programu? Aktualnie łącznie 13 krakowskich księgarni i antykwariatów korzysta z preferencyjnych czynszów w lokalach miejskich. Pośród nich znajdują się takie miejsca, jak: • nowa siedziba Antykwariatu Abecadło w dawnej zabytkowej aptece Pod Aniołem Stróżem (ul. Kościuszki 18), • Księgarnia i antykwariat Szafa Pełna Książek – Antykwariat Roku w drugiej edycji plebiscytu „Wybieramy księgarnie roku” (ul. Krakusa 7), • Antykwariat Pi-Book (ul. Batorego 5), • Antykwariat Bibliofil (ul. Szpitalna 18). Większość spośród wymienionych adresów to nowe księgarnie/antykwariaty, ale odnotowano przypadki, kiedy istnienie programu uratowało przed zamknięciem zasłużone miejsca (antykwariaty Bibliofil i Abecadło). Wiele o tym, co może zrobić miasto dla księgarń mówi przykład Paryża. W latach 2004-2014 stolica Francji przeznaczyła na program rewitalizacji tradycyjnych branż w sześciu dzielnicach centrum aż 50 mln euro! W dzielnicy V (tzw. Dzielnica Łacińska, siedziba uniwersytetu Sorbona, miejsce, w którym od zawsze koncentrował się handel książką) spółka Semaest kupowała w imieniu miasta lokale z przeznaczeniem pod księgarnie. W ten sposób udało się zachować w okolicy uniwersytetu przynajmniej kilkanaście księgarń o profilu naukowo-akademickim. W większości służą one społeczności studenckiej Paryża do dziś. 2. Program wspierania działalności kulturalnej w księgarniach Drugim – i równie kluczowym instrumentem wsparcia jest uruchomiony w 2016 roku program wspierania działalności kulturalnej prowadzonej w księgarniach stacjonarnych funkcjonujących na obszarze Gminy Miejskiej Kraków. Ograniczenia wynikające z obowiązujących przepisów prawnych uniemożliwiają bezpośrednie dofinansowanie przedsiębiorców księgarzy celem zlecenia realizacji wydarzeń literackich. Uprawnionymi do pozyskiwania środków z budżetu Miasta Krakowa zadań publicznych w zakresie upowszechniania literatury i kształtowania postaw czytelniczych są organizacje pozarządowe, działające w obszarze kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury i dziedzictwa narodowego. Na realizację zadań publicznych wybranych w otwartym konkursie ofert przeznaczane są corocznie środki w kwocie 200 tys. zł (od 2019 roku – …