„Polska sprawa Dreyfusa. Kto próbował zabić prezydenta” Grzegorza Gaudena (Agora), „Dezorientacje. Biografia Marii Konopnickiej” Magdaleny Grzebałkowskiej (SIW Znak), „Kos kos jeżyna” Tamty Melaszwili (tłum. Magdalena Nowakowska, wydawnictwo Filtry), „Dzień” Michaela Cunninghama (tłum. Mirosław P. Jabłoński, Dom Wydawniczy Rebis) i „Rijksmuseum w Amsterdamie” (Arkady) – Książkami Roku 2024. Nagrodę Specjalną otrzymała publikacja Katarzyny Stanny „Teresa Wilbik i Janusz Stanny w królestwie ilustracji” (Państwowy Instytut Wydawniczy). Nagroda Specjalna trafiła także do Rafała Skąpskiego za wieloletnie działania na rzecz polskiej książki i upowszechnianie historii i kultury, a szczególnie za opublikowanie w 2024 roku trzech tytułów: „Panny z Genewy”, „Trzeci Wokulski” oraz „Sprawa Witosa” we wzorowym opracowaniu edytorskim. Tytułem Audiobook Roku 2023 wspólnie z Audioteka.pl nagrodziliśmy wersję audio książki „Robaki w ścianie” Hanny S. Białys (wydawnictwo SQN). Za najlepszy audioserial uznaliśmy „Paderborn” Remigiusza Mroza (wydawnictwo Czwarta Strona, producent: Audioteka) Wydawcą Roku 2024 zostało wydawnictwo Bosz. Wydarzeniem Roku 2024 niewątpliwie jest sukces Łódzkich Targów Książki. W tym roku nagrody przyznaliśmy już po raz 23. Autorzy i wydawcy nagrodzonych książek otrzymali od nas pamiątkowe statuetki i dyplomy. A oto Książki Miesiąca, które rekomendowaliśmy Czytelnikom w 2024 roku. To spośród nich jury wybrało pięć Książek Roku. PROZA POLSKA Jacek Dehnel Łabędzie. Tomy 1, 2 Wydawnictwo Literackie Punktem wyjścia do opowiedzenia zajmującej, wielowątkowej historii, przez którą przewija się korowód barwnych postaci, jest legendarny serwis sprzed blisko 300 lat. Schwanenservice to jedno ze szczytowych osiągnięć miśnieńskiej manufaktury, wykonany na zlecenie dyrektora Królewskiej Manufaktury Porcelany i zarazem wszechmocnego ministra Saksonii i Rzeczypospolitej, hrabiego Heinricha Brühla. Opowieść jest rozpięta pomiędzy okres panowania Augusta II Mocnego i lata siedemdziesiąte – czasy Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej – i dotyczy zawiłych losów dzieł sztuki i ich amatorów opętanych rządzą powiększania swoich majątków. Klimat opowieści z legendarnym serwisem stołowym w tle oscyluje między groteską, tragifarsą a pełną melancholii refleksją na temat strat, jakie poniosła polska kultura, systematycznie ograbiana z rozmaitych dóbr. Mimo tylu stron, czyta się ją zajmująco. Wacław Holewiński A potem już tylko mgła Lira Literatura pióra tego obdarzonego plastyczną wyobraźnią autora przynosi kolosalny wymiar poznawczy. Tak dzieje się również w przypadku tej książki. Tym razem otrzepuje on z naftaliny postać Juliana Bałaszewicza, potomka rodziny szlacheckiej z Wileńszczyzny, prowokatora policji carskiej penetrującego polską emigrację w Paryżu oraz Londynie przed i po powstaniu styczniowym. Wcielając się w hrabiego Alberta Potockiego (ów padł ofiarą cholery), spowodował niepowetowane straty. Chęć zdobycia fortuny skierowała go na drogę zdrady narodowej. Kres przeszło czterdziestoletniej egzystencji opisywanego niknie w tumanie dziejów. Stąd wziął się tytuł tej solidnie udokumentowanej i pod każdym względem porywającej narracji, aż proszącej się o ekranizację. Anna Augustyniak Na targu niewolników III Rzeszy Świat Książki Ceniona biografka ponownie sięgnęła po temat pro domo sua. Po wzruszającej poetycko-onirycznej i pełnej metafizyki opowieści o matce „Kochałam, kiedy odeszła” – tym razem fabułę książki oparła na wspomnieniach swojego ojca. Wojenna trauma odcisnęła piętno na jego życiorysie. Autorka pieczołowicie rekonstruuje przerażające realia sprzed ośmiu dziesięcioleci. Oszczędna stylistycznie narracja przypomina przemilczane ofiary wojny, których koleje losów obfitowały w pracę ponad siły, cierpienie i upokorzenia. Ale także determinację, odwagę oraz nadzieję, pozwalające przetrwać ten tragiczny czas. Wstrząsająca i szalenie aktualna lektura. Olga Tokarczuk ahat ilī. Siostra bogów posłowie, komentarze, wybór ilustracji Zbigniew Mikołejko słowo/obraz terytoria Ta książka to nie powieść, lecz… libretto opery! Utwór ten ma już swoją historię, która zaczyna się jeszcze przed 2006 rokiem, gdy ukazała się „Anna In w grobowcach świata”, zamówiona przez krakowski Znak jako polski udział w inicjatywie brytyjskiego wydawnictwa Canongate. Miała powstać międzynarodowa seria zatytułowana „Mity” składająca się z osiemnastu tomów, ale nie ukazał się angielski przekład polskiej książki. Temat wrócił w 2018 roku w Krakowie, gdzie odbyła się prapremiera opery Aleksandra Nowaka zatytułowanej „Ahat ilī”, do której Olga Tokarczuk napisała libretto i to w zrytmizowany sposób, co szczególnie podkreśliła. Książka składa się z dwóch tekstów Olgi Tokarczuk – jeden zatytułowany „A. sceny dramatyczne” i drugi „B. libretto”. A do tego dostajemy nie mniej znaczący tekst prof. Zbigniewa Mikołejko, a niewątpliwym wzbogaceniem edycji jest dokonany przez współautora „wybór ilustracji”. Właśnie strona graficzna stanowi też o wyjątkowości tej publikacji. Łukasz Barys Małe pająki Wydawnictwo Literackie Utalentowany pabianiczanin, nagrodzony Paszportem „Polityki” za debiut „Kości, które nosisz w kieszeni”, zafundował czytelnikom świetną, pełną emocji młodzieżówkę, jej bohaterowie właśnie wkraczają w dorosłość, przeżywają pierwsze miłości, mierzą się z wyzwaniami wczesnej dojrzałości i wyborem życiowej drogi. Tłem opowieści są Pabianice i pobliska wieś Podstoły, skąd wywodzi się para głównych bohaterów. W książce przeczytamy o nadziei na możliwość poprawy losu, oderwaniu się od miejsca urodzenia i o panującej wśród rodzin bohaterów biedzie, która ogranicza możliwości rozwoju. Zachwycają dynamiczny język i świetnie skrojone postaci, autentyczne, tryskające emocjami. To powieść o pierwszych zauroczeniach, o przypadkowych odkryciach po drodze ku dorosłości, o tym, jak trudne jest porozumienie między ludźmi, znakomicie odzwierciedla rzeczywistość i trudność relacji międzyludzkich. Twórca wplata w tę opowieść wątek literacki – jego bohaterowie poświęcają się literaturze, pisaniu, choć każde z nich wybiera inną ścieżkę rozwoju, wierząc, że jest to szansa na odmianę ich losu. Andrzej Stasiuk Rzeka dzieciństwa Czarne Choć urodził się w Warszawie, to w jego wspomnieniach z młodzieńczych lat ciągle przewija się Wschód. To ten kierunek wdrukował mu się na stałe w serce i pamięć. Za krainę swojego dzieciństwa uważa Podlasie. Tam regularnie spędzał wakacje u dziadków i wujostwa. „Podlaska wiocha ukształtowała mnie bardziej niż Warszawa” – mówił w jednym z wywiadów. A Bug, nad którym wychowywali się rodzice, traktuje jako rzekę swojego dzieciństwa. Andrzej Stasiuk w „Rzece dzieciństwa” zachwyca postrzeganiem detali i umiejętnością snucia gawędy. Wszystkie obrazy, wątki składające się na opowieść są tu prawdziwe i nierzeczywiste zarazem, wyrosły z konkretnych zdarzeń, literackich inspiracji i historycznych uwarunkowań. „Rzeka dzieciństwa”, która miała być sentymentalną gawędą, stała się opowieścią o wojnie, a Bug okazał się rzeką, w lustrze której odbiją się koszmary. Dorota Masłowska Magiczna rana Karakter Dorota Masłowska konsekwentnie podąża własną drogą, a wielu rodzimych twórców może pozazdrościć jej wyobraźni i rozmachu. To pisarka z innego świata, oryginalna, błyskotliwa, obdarzona niezwykłym darem słuchania. Jest uważną i wrażliwą obserwatorką polskiej rzeczywistości, którą wnikliwie i zręcznie opisuje. A do tego ma przewrotne poczucie humoru. Sięgając po „Magiczną ranę”, trzeba zapiąć pasy i dać się ponieść wyobraźni. Ta książka jest jak bombonierka ze smakowitymi niespodziankami Masłowska z ironią kreśli panoramę ludzkich osobowości. Bohaterów opowiadań, które składają się jednak w spójną całość (wydawca wskazuje, że to „trashowa powieść”), Masłowska umiejscawia w craftowej piekarni i zrujnowanym hotelu, nowoczesnym apartamencie i wynajmowanym mieszkaniu, na pomoście albo na siłowni. Ich sposoby życia są absurdalnie rozbieżne, nie potrafią się odnaleźć we współczesnym świecie, świecie pozorów, który sami wykreowali. Proza prowokująca do myślenia – a tego oczekujemy od dobrej literatury. Marek Stokowski Lotnicho Lira Powieść doskonale rekonstruująca peerelowskie realia, a zarazem stanowiąca płomienny pean na rzecz młodości i przyjaźni. Oraz wolności, mocno w słusznie minionym ustroju reglamentowanej, niemniej możliwej, choć chwilowo, do osiągnięcia. Zwłaszcza jeśli ma się naście lat na karku. Jak bohaterowie tej książki-drogi, maturzyści in spe z liceum na Okęciu. Z racji znajomości mowy Szekspira kwartet wydelegowano do powitania premiera Wielkiej Brytanii odwiedzającego Polskę. Arek, Rafał, Ewa i Marysia podczas krótkiej konwersacji na płycie lotniska oczarowali Haralda Wilsona i jego małżonkę, więc władza ludowa – w osobie tow. Piotra Jaroszewicza – postanowiła młodzież nagrodzić bezpłatnym lotem samolotem wojskowym nad Warszawą. Książkę warto czytać z mapą na podorędziu. Unaoczni to miejsca akcji, a może i skłoni do wyprawy tropem uczniów. Nostalgicznej – dla czytelników znających Polskę Ludową osobiście, edukacyjnej – dla wychowanych w III RP. Sławomir Rogowski Za tamtymi drzwiami Muza Siedemnaście opowiadań. Z każdego rezonuje człowieczy los. Zazwyczaj zasłyszany albo zaobserwowany. Zawsze wpisany w historię. Na ogół regionalną. Przeważnie usytuowaną na obszarze Kielecczyzny, rodowodowo związanej z autorem. Dokładnie przed dwudziestoma laty ten absolwent Wydziału Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego zaistniał w literaturze tomem opowiadań „Zima stulecia”. Nawiązującym tytułowo do pogodowej anomalii, stanowiącej katalizator krachu dekady sukcesu z ludzką twarzą towarzysza Sztygara. Potem opublikował powieść pt. „Widok z dachu”, wnikliwy wizerunek własnej generacji. Przez lata szefował klubowi studentów UW Hybrydy, miejscu znaczącemu na kulturalnej mapie kraju. Zresztą opracował sążnistą i wyczerpującą monografię tego przybytku. Tymczasem, dzięki zawartości zbioru „Za tamtymi drzwiami”, zmierzamy w inną przeszłość. Czasami nawiązującą do okresu zaborów oraz międzywojnia, częściej II wojny światowej. Bieg narracji wartko płynie meandrami Polski Ludowej. Spoiwo zdaje się stanowić teza postawiona onegdaj przez Krzysztofa Kąkolewskiego: los jest bezkonkurencyjnym scenarzystą. Łukasz Orbitowski Wróg Świat Książki To niesamowite, jak barwnie, z dbałością o detale Łukasz Orbitowski kreśli sceny z pełnego przepychu starożytnego Rzymu zrodzone z jego mrocznej i bujnej wyobraźni. Odmalowuje rozmaite przestrzenie i mami czytelnika sugestywnymi wizjami, skutecznie buduje napięcie. Ale jednocześnie wykreowana przez niego postać strażaka żyjącego w Polsce tuż po ustrojowej transformacji, uwikłanego w niezwykłą sytuację, jest dość przekonująca. A i złożona natura Nerona z opowieści autora „Innej duszy” wydaje się bardziej ludzka. I to zestawienie: Kraków roku 2003 i Rzym Nerona. Choć epoki dzieli tak wiele, wydają się tak odległe, to przekonujemy się, że motywy ludzkich zachowań nie zmieniają się. Łukasz Orbitowski po raz kolejny zaskoczył pomysłem, mamy do czynienia z naprawdę niebanalną, podszytą ironicznie błyskotliwą narracją. POZA ZAGRANICZNA William Faulkner Gdy leżę, konając tłum. Jacek Dehnel Znak LiteraNova „Czytanie Faulknera jest lekcją człowieczeństwa” – niezwykle trafnie wskazuje prof. Elaine Smith z Uniwersytetu Południowej Florydy, specjalistka od literatury amerykańskiej 1830–1930 i wielbicielka twórczości autora „Absalomie, Absalomie…” (z wywiadu w „Magazynie Literackim KSIĄŻKI nr 12/2017). Literatura Faulknera jest niebywale współczesna, sposobem opowiadania historii ten twórca, jeden z największych pisarzy, jakich wydała Ameryka, wyprzedzał swoje czasy. Faulknerowski język „to mieszanina południowej gwary z osobliwościami stylu”, któremu Jacek Dehnel, obdarzony wyobraźnią poetycką, nadał żywy kontekst, zachowując wyrafinowaną stylistykę. Tłumaczenia literackie starzeją się, szybciej nawet niż oryginalne utwory, świetnie więc, że nowych przekładów przybywa, a stoją za nimi kompetentni znawcy, utalentowani tłumacze. Selja Ahava Zanim mój mąż zniknie tłum. Justyna Polanowska, Aleksandra Wróblewska Relacja Życie pisze różne scenariusze, których nie potrafimy przewidzieć i na które nie jesteśmy w stanie się przygotować. Jak narratorka powieści fińskiej pisarki, laureatki Nagrody Literackiej Unii Europejskiej. Głównej bohaterce w jednej chwili rozpada się świat. Ta przejmująca, do bólu szczera opowieść o kobiecym doświadczeniu, napisana pięknym językiem, pełnym metafor, jest wyjątkowo osobistą książką autorki. To życie napisało tę historię. Selja Ahava sama doznała emocjonalnego zagubienia, gdy jej własny mąż dokonał coming outu jako osoba transpłciowa i przekreślił ich wspólną przyszłość. Dziś pisarka wyznaje: „przez wiele lat oboje nie żyliśmy naprawdę”. I dodaje: „Nigdy, jakkolwiek mocno byśmy ufali i kochali, nie możemy być pewni tej drugiej osoby”. Fernando Aramburu Kiedy ptaki powrócą tłum. Karolina Jaszecka Sonia Draga W przeciwieństwie do „Patrii”, w której pisarz z ogromnym wyczuciem poruszył niezwykle trudny temat dotyczący dążeń niepodległościowych Kraju Basków, w jego nowej powieści to postać głównego bohatera i narratora, jego myśli i refleksje są o wiele ważniejsze niż wielka historia. Postać, dodajmy, która balansuje na granicy sympatii czytelnika. Toni, rozczarowany światem, postanawia zakończyć swoje życie. Wyznaczył konkretną datę, kiedy opuści ziemski padół. Daje sobie jeszcze rok. Siłą książki jest intrygujący portret psychologiczny bohatera i czynniki warunkujące jego uczucia i postępowania. Jego obecny los znajduje odbicie w przeszłości, przyszłość stoi pod znakiem zapytania. Jego kronika – czy też bardziej spowiedź – jest miejscami bolesna, trudna, a miejscami czuła i humorystyczna. Fernando Aramburu to świetny gawędziarz, językiem operuje znakomicie, stawia pytania i nie daje odpowiedzi, wnika w głąb ludzkiej duszy, a wszystko po to, by pozostawić w czytelniku ślad. Miljenko Jergović Sowizdrzał Babukić i jego czasy tłum. Agnieszka Łasek i Magdalena Petryńska Wydawnictwo Akademickie Sedno Urodzony i wychowany w Sarajewie, ale od lat mieszkający w Chorwacji autor jest dzisiaj jednym z najwybitniejszych pisarzy w Europie. „Sowizdrzał Babukić i jego czasy” jest powieścią składającą się z dziesięciu rozdziałów, z których każdy mógłby być oddzielnym opowiadaniem. Autor wykreował postać nierealną, ale umieścił ją w całkowicie realnych dekoracjach. Bohater w przykrótkim i przyciasnym urzędniczym …