W kilku poprzednich numerach „Wiadomości Księgarskich” zamieszczaliśmy artykuły i rozprawy poświęcone historii księgarstwa polskiego. Były to głównie omówienia bądź zasłużonych poszczególnych placówek księgarskowydawniczych czy antykwarskich, bądź też krótkie opracowania tyczące księgarstwa w poszczególnych rejonach kraju. Wśród dotychczasowych omówień znalazły się rozprawy o księgarni i wydawnictwie Arctów, antykwariacie Hieronima Wildera, Księgarni Polskiej w Petersburgu, a także szersze omówienia księgarstwa w Gdańsku, Lublinie, Lwowie, Łodzi i Warszawie. Prezentowana poniżej rozprawa tyczy całokształtu księgarstwa poznańskiego w okresie międzywojennym (1918-1939). W dziejach polskiej państwowości Poznań zawsze odgrywał istotną rolę, a poznańskie w okresie międzywojennym było jedną z najważniejszych dzielnic Rzeczypospolitej. Długoletnie panowanie pruskie w Poznaniu (1793-1918) doprowadziło jednak do znacznego zniemczenia miasta, w którym mimo to działały w XIX stuleciu tak znane księgarnie, jak W. Stefańskiego, J.K. Żupańskiego, N. Kamieńskiego i innych. Odzyskanie w 1918 roku niepodległości przez Polskę umożliwiło miastu nowe warunki rozwoju. Poznań stał się czwartą co do wielkości aglomeracją w kraju i przekształcił się z prowincjonalnego pruskiego miasta w stolicę Polski zachodniej, ważne centrum gospodarcze i kulturalne. Zaludnienie miasta wzrosło ze 156.091 mieszkańców w 1918 roku do 274.155 w 1939 roku, czyli o ponad 75 proc. Nastąpiła też gruntowna repolonizacja Poznania, które pod tym względem znajdowało się w najkorzystniejszej sytuacji spośród wszystkich największych miast polskich. Ożywienie gospodarcze w pierwszym dziesięcioleciu niepodległości wyraziło się intensywną urbanizacją (związaną m.in. z zainaugurowaniem targów w roku 1921, budową kompleksu gmachów uniwersyteckich etc.) i rozwojem przemysłu (H. Cegielski, Stomil i inne). W latach 1918-1939 nastąpiły też poważne zmiany w życiu kulturalnym miasta. Ożywioną działalność (w tym także wydawniczą) prowadziło Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Towarzystwo Czytelń Ludowych, zaczął pracować Uniwersytet (1919), Wyższa Szkoła Handlowa (1926) i inne. Pojawiły się liczne towarzystwa naukowe, co spowodowało, że poznańskie środowisko naukowe zyskało sobie wysoką rangę w opinii krajowej. Wzrosły ogromnie potrzeby związane z szeroko pojętą kulturą słowa pisanego. Zaczęło się ukazywać wiele czasopism o charakterze ogólnopolskim i lokalnym, coraz prężniej rozwijały się biblioteki: Raczyńskich, Uniwersytecka, TPN, Kórnicka, Publiczna im. Kraszewskiego, Archidiecezjalna i wiele innych. W Poznaniu w pierwszych latach niepodległości działało ok. 30 wydawnictw, wśród których prym wiodły: Wielkopolska Księgarnia Nakładowa Karola Rzepeckiego, Wydawnictwo Polskie Rudolfa Wegnera, Spółka Wydawnicza „Ostoja” oraz Księgarnia św. Wojciecha. Poznańscy wydawcy w latach 1923- 1937 opublikowali 11.270 tytułów. Drukarnia Rolnicza pod zarządem Jana Kuglina zdobyła renomę najlepszego zakładu drukarskiego w kraju. Wśród instytucji kulturalnych, mających wpływ na rozkwit życia umysłowego w tym okresie w Poznaniu, znalazła się też liczna grupa księgarń i antykwariatów. Księgarstwo poznańskie od początku zaangażowało się w proces edukacji społecznej nie ograniczając się li tylko do roli handlowego pośrednika. Przystosowując się do potrzeb środowiska, któremu służyło, tworzyło księgarnie o różnych typach sortymentu i możliwościach zaspokajania lokalnych potrzeb środowiskowych. W księgarstwie poznańskim w znacznie większym stopniu niż w innych miastach występowała forma księgarstwa spółdzielczego. Działające wówczas w Poznaniu placówki można podzielić na trzy grupy: księgarnie nakładowe, księgarnie wyłącznie sortymentowe oraz takie, które prócz sortymentu prowadziły działy nieksięgarskie (np. materiały piśmienne i przybory szkolne, kolekturę loterii, galanterię, oprawę obrazów etc.). Księgarnie pierwszej grupy były w okresie międzywojennym stosunkowo nieliczne. Należały głównie do spółek akcyjnych, spółek firmowych, część stanowiła własność prywatną. Były to z reguły placówki duże, posiadające bogaty sortyment ogólny, a niekiedy i specjalny, z działami literatury obcojęzycznej, prenumeratą periodyków i czasopism, działami nut itd. Sortyment ich opierał się głównie na własnych nakładach. Do poznańskich firm tego typu należały przede wszystkim księgarnie o długoletniej, jeszcze XIX-wiecznej tradycji takie, jak: Księgarnia św. Wojciecha, Leitgebera, Jolowicza, Chrzanowskiego czy Księgarnia Polska Tempłowicza. Księgarnia św. Wojciecha (zwana też niekiedy Albertinum) powstała w 1884 roku z inicjatywy arcybiskupa Floriana Stablewskiego, jako mała księgarnia nakładowa. W omawianym okresie rozrosła się już jednak do rozmiarów największego w Poznaniu przedsiębiorstwa wydawniczego, z trzema …