Już po raz osiemnasty redakcja „Magazynu Literackiego KSIĄŻKI” przyznała Nagrody za Książki Roku. Nagrodzone tytuły to: „Horyzont” Jakuba Małeckiego (Sine Qua Non), „Dzieje człowieka piszącego” Kazimierza Orłosia (Wydawnictwo Literackie), „X,Y,Z. Prawdziwa historia złamania szyfru Enigmy” Dermota Turinga w przekładzie Jana Szkudlińskiego (Dom Wydawniczy Rebis), „Nic osobistego” Cezarego Łazarewicza (Wydawnictwo Sonia Draga) oraz „Dzieje Polski. Tom 4 (1468-1572)” Andrzeja Nowaka (Biały Kruk). Nagrodę Audiobook Roku 2019 przyznawaną wspólnie z Audioteka.pl otrzymało Wydawnictwo Literackie za „Biegunów” Olgi Tokarczuk. W tym roku przyznaliśmy również tytuł Wydarzenie Edytorskie, otrzymały je dwie publikacje: „Dziwne jest serce kobiece…” Zofii z Odrowąż-Pieniążków Skąpskiej (Czytelnik) oraz „Ilustratorki, ilustratorzy. Motylki z okładki i smoki bez wąsów” Barbary Gawryluk (Marginesy). Nagrodę Specjalną za najlepszą publikację z zakresu nauk humanistycznych otrzymało wydawnictwo Biały Kruk za „Roztrzaskane lustro. Upadek cywilizacji zachodniej” Wojciecha Roszkowskiego. Przed rokiem uhonorowaliśmy następujące Książki Roku: „Wyspa Węży” Małgorzaty Szejnert (Znak), „Patria” Fernanda Aramburu (Wydawnictwo Sonia Draga), „Oksfordzka historia unii polsko-litewskiej” Roberta Frosta (Dom Wydawniczy Rebis), „Hotel Bristol” Faustyny Toeplitz-Cieślak i Izabeli Żukowskiej (Arkady) oraz „Polska Wschodnia” Adama Bujaka (Biały Kruk). Tytułem Audiobook Roku 2018 wspólnie z Audioteka.pl nagrodziliśmy „Filary Ziemi” Kena Folleta (Albatros) oraz „Kamerdynera” Mirosława Piepki, Marka Klata, Michała Pruskiego i Pawła Palińskiego (Agora). Przypominamy Książki miesiąca”, które rekomendowaliśmy Czytelnikom w dwunastu numerach „Magazynu Literackiego KSIĄŻKI” w 2019 roku. To spośród nich jury wybrało pięć Książek Roku 2019. Proza polska Łukasz Orbitowski Kult (ŚWIAT KSIĄŻKI) Autor wziął na warsztat bardzo trudny temat – polskie życie religijne. Oława, lata osiemdziesiąte, czas transformacji systemowej w Polsce. Podwrocławskie miasteczko znajduje się nagle w centrum zainteresowania niemal wszystkich, a to za sprawą cudownych objawień. Orbitowski, pytając o cud, próbuje może nie zrozumieć, ale wskazać na pewien fenomen różnego rodzaju ruchów związanych z potrzebą charyzmatu, bezpośredniego kontaktu z bóstwem. Autor pozostawia czytelnikom przestrzeń do interpretacji i dopowiedzenia. Wielki szacunek dla Łukasza Orbitowskiego, bo świetnie łapie te wszystkie historie, które są wokół nas, potrafi zmyślnie je skomentować za pomocą pełnego dystansu humoru. Malwina Pająk Lukier (ZNAK) Dobry debiut, taki jak powieść Malwiny Pająk (rocznik 1985), nie zdarza się ostatnio często. Nieprzeładowany ambicjami, mało efekciarski. Autorka poddaje wiwisekcji uładzone i z pozoru harmonijne życie klasy średniej. „Lukier” to historia o kruchości relacji, rozpaczliwej potrzebie bliskości, braku spełnienia. W trakcie lektury rodzi się pytanie, na ile jesteśmy kowalami własnego losu, a na ile naszym życiem kierują inni, uruchamiając niezależny od nas, ale determinujący nasze życie ciąg zdarzeń? Autorka imponuje językową intuicją. Przepuszcza głos narratorek przez filtr cytatów z popularnych utworów muzycznych i dzieł literackich. Jest świetną obserwatorką i potrafi wsłuchiwać się w miasto, co zaowocowało naturalnymi dialogami, całość doprawiona jest szczyptą ironii. Wacław Holewiński Pogrom 1906 (PAŃSTWOWY INSTYTUT WYDAWNICZY) Gdyby nie pierwsza i druga wojna światowa, które przesłoniły wydarzenia lat 1905-1907, ten czas byłby w historii Polski niezwykle ważny i eksponowany – twierdzi autor tej powieści, środkowej części swojego tryptyku poświęconego bodaj najbardziej zapomnianej rewolucji w naszych dziejach. I podkreśla, żeby pamiętać o tym, że niepodległość nie spadła nam z nieba, ani nie dostaliśmy jej na tacy. To rezultat ofi arności wielu polskich pokoleń. Również generacji opisywanej wykwintnym piórem Wacława Holewińskiego. Wojciech Chmielewski Magiczne światło miasta (ARCANA) Niniejszy tom potwierdza, że autor nie ma dziś w polskiej nowelistyce równych sobie. Z pozoru błahych zdarzeń zaobserwowanych w warszawskim mikrokosmosie – którego Wojciech Chmielewski jest galaktyczną częścią składową – konstruuje wirtuozowskie opowiadania. Proste formalnie i przejmujące treściowo. Rozgrywające się hic et nunc, lecz pełne odniesień do przeszłości. Dobrym duchem zbioru opowiadań osadzonych w „magicznej scenerii miasta” jest bez wątpienia Marek Nowakowski. Jakub Małecki Horyzont (Sine Qua Non) Każdy nosi w sobie jakąś historię. I nieważne, ile ma lat czy gdzie się urodził. Jakub Małecki potrafi te ludzkie historie wydobyć na światło dziennie, subtelnie wycieniować i opisać. Narracja Małeckiego jest niebywale wciągająca: krótkie, jasne zdania, ogromna plastyczność opowieści, obrazowość oddziałująca na wyobraźnię czytelnika. I przebijający przez wszystko smutek i trwała obawa. Przed czym? Przed własnymi słabościami i samotnością. „Horyzont” to opowieść o powracaniu do życia po piekle wojny. Jakub Małecki dobrze się do książki przygotował, próbował wejść w tematykę nie tylko poprzez analizowanie archiwaliów, ale przez rozmowę ze świadkami okrutnych i niebezpiecznych wydarzeń. To, co najbardziej go interesowało, to emocje, bo, jak już ktoś słusznie zauważył, Jakub Małecki jest mistrzem w łapaniu i przekazywaniu emocji. Proza zagraniczna Patrick Modiano Dora Bruder tłum. Bożena Sęk (WYDAWNICTWO SONIA DRAGA) Modiano punktem wyjścia uczynił wycinek prasowy z gazety „Paris-Soir”, datowany na 31 grudnia 1941 roku, w którym przeczytał o zniknięciu nastoletniej dziewczyny: „Poszukuje się Dory Bruder, lat 15, 155 cm wzrostu, twarz pociągła, oczy szaro-piwne, ubrana w popielaty płaszcz o kroju sportowym, bordowy sweter, granatową spódnicę i czapkę, brązowe buty sportowe”. Autor rozpoczyna prywatne śledztwo, próbuje rekonstruować życie Żydówki, wydobyć z zapomnienia anonimową biografi ę i nadać jej szczególną formę. Rekonstrukcja prawdopodobnych zdarzeń staje się dla autora nie tylko sposobem na zmierzenie się z widmami przeszłości, jest zarazem próbą uporządkowania historii i oddania sprawiedliwości tym, którzy zostali unicestwieni. A tak się stało z Dorą: autorowi „Perełki” udało się ustalić, że dziewczyna i jej ojciec zostali deportowani do Auschwitz 18 września 1942 roku, gdzie oboje zginęli. Sigrid Nunez Przyjaciel tłum. Dobromiła Jankowska (PAUZA) Przyjaciel narratorki popełnia samobójstwo, po czym ta zaopiekowuje się zostawionym przez niego dogiem arlekinem. Narracja prowadzona przez pozostającą w żałobie bohaterkę ma w „Przyjacielu” zdecydowanie rozważaniowy, dygresyjny charakter. Wspominaniu zmarłego, ale i dalej – relacjom narratorki z jej wspólnego życia z jeszcze bardziej niż ona porzuconym psem Apollem towarzyszy szereg przyjemnie skondensowanych przemyśleń, obserwacji, uzupełnianych odniesieniami do klasyki literatury. Fragmentom książki poświęconym kiepskiemu znoszeniu starzenia się przez zmarłego przyjaciela patronuje John Maxwell Coetzee, obszernym opisom doświadczeń narratorki z arteterapią – pisząca w pośpiechu „W stronę latarni morskiej” Virginia Woolf, rozważaniom nad relacją między człowiekiem i psem – Ackerley ze swoją książką „Moja Tulipanka”, ale i Kundera, i Rilke. Anne Swärd Vera tłum. Elżbieta Frątczak-Nowotny (WYDAWNICTWO LITERACKIE) Jedna z bardziej poruszających książek o latach powojennych i zwykłych ludziach naznaczonych piętnem wojny, napisana przez najmłodszą w historii członkinię Akademii Szwedzkiej. Główna bohaterka, ukrywająca się pod fałszywym imieniem Sandrine, przybyła do Szwecji z Francji przez Polskę. Jest bardzo młoda i tajemnicza, zamknięta we własnej skorupie, do której nie pozwala wejść nikomu. Pod tym względem powieść przypomina nieco cebulę – składa się z wielu warstw. Teraźniejszość przeplata się z retrospekcjami i wspomnieniami. Krok po kroku ujawniane są kolejne warstwy – w jaki sposób okrucieństwo wojny i wstyd wyznaczają niezatarte ślady na ciele i w duszy. Anne Swärd rozegrała tę historię po mistrzowsku. To powieść surowa i poetycka. Pełna metafor, niedopowiedzeń. Miljenko Jergović Bębny nocy. Studium tłum. Magdalena Petryńska (KSIĄŻKOWE KLIMATY) Mistrzowsko prowadzona narracja przez jednego z najwybitniejszych współczesnych pisarzy europejskich co krok stawia pułapki przed czytelnikiem, który nigdy nie może być pewny do końca, czy autor relacjonuje rzeczywiste fakty i wydarzenia, czy też prowadzi czytelnika po niepewnych ścieżkach literackiego zmyślenia, zawsze jednak świetnie imitujących miniony czas. Dlatego czytelnik nie jest pewien, czy powód przyjazdu bohatera do Sarajewa, którym są badania specyficznej odmiany drzewa „o najpiękniejszym dźwięku”, nazwanego falistym klonem jaworem, „gdzieniegdzie nazywanego ptasim”, szczególnie przydatnym do produkcji skrzypiec, jest prawdą czy też autorskim zabiegiem, a także czy jego dziennik, który stanowi kanwę opowieści,  rzeczywiście został opublikowany, czy też jest to kolejna mistyfikacja. Bernard MacLaverty Przed końcem zimy tłum. Jarek Westermark (AGORA) To coś więcej niż doskonale napisana powieść. Głęboko przemyślana, powściągliwa, intymna. Irlandzki pisarz kreśli portret dojrzałego małżeństwa. Z całym bagażem przyzwyczajeń, nałogów, ograniczeń. Czy wokół takiego tematu można zbudować ciekawą, błyskotliwą historię? Świetne portrety psychologiczne, do tego doskonale zobrazowane kluczowe tematy tej powieści, takie jak miłość, żal, poczucie nieodwracalności, ale też alkoholizm, krwawy konflikt w Irlandii, wiara. Jest tu i czułość, nostalgia, i nieco smutku złagodzonego ironią. Bernard MacLaverty zrobił wokół kończącego się życia wybitną emocjonalną literaturę. Literatura faktu Agnieszka Metelska Złota. Legenda Haliny Konopackiej (CZARNE) 31 lipca 1928 r. na igrzyskach w Amsterdamie Halina Konopacka zdobyła pierwszy złoty medal olimpijski dla Polski, bijąc rezultatem 39,62 m rekord świata. Ponoć wstała wtedy lewą nogą, a w trakcie śniadania rozbiła talerz z jajecznicą, gdy hotelowy kelner pomylił posiłki. Nie pasuje to do wizerunku kobiety życzliwej, powściągliwej i dystyngowanej – a taki konterfekt rysuje się z jej wnikliwej biografii pióra mecenas Agnieszki Metelskiej. Piotr Gacek I na Benita. Za wcześnie na śmierć (KRYTYKA POLITYCZNA) To jedna z najbardziej enigmatycznych historii w polskim szołbiznesie. Próby odkrycia sekretu zaginięcia Iny Benity w trakcie Powstania Warszawskiego podjął się Piotr Gacek. Poświęcił temu kilkanaście lat, efekty jego dochodzenia biograficznego są zdumiewające. Artystka, której wizerunek kolejne pokolenia kinomanów mogą podziwiać w systematycznie powtarzanych komediach: „Jaśnie Pan szofer”, „Jego ekscelencja subiekt”, „Sportowiec mimo woli”, tudzież melodramatach „Gehenna” czy „Serce matki”, urodziła się w Kijowie w rodzinie arystokratycznej, polsko-rosyjskiej. Kto wie, czy zyskałaby miano wampa, gdyby nie… farba. Naturalna brunetka, mając 19 lat, postanowiła zmienić kolor fryzury. Burza platynowych włosów stała się jej symbolem, a wdzięk, kokieteria i fotogeniczność zagwarantowały miano sexbomby. Pionierskie w naszych dziejach. Dariusz Jaroń Polscy himalaiści (MARGINESY) Kompleksowa publikacja o początkach naszego himalaizmu. Autor dotarł do archiwów, listów, dokumentów, wspomnień, relacji świadków i bliskich, żeby zrekonstruować drogę Polaków w najwyższe góry świata i podjąć próbę odpowiedzi na pytanie, co się z nimi później stało. Polski himalaizm miała zainaugurować próba wdrapania się na Everest, najwyższy wierzchołek globu. Przymierzano się też do pokonania K2, ponoć najtrudniejszy do zdobycia szczyt kuli ziemskiej. Nanda Devi East (7434 m.) początkowo stanowiła wariant rezerwowy. Wiosną 1939 roku w drogę z Warszawy do Indii wyruszyła czwórka śmiałków: Adam Karpiński, Jakub Bujak i Stefan Bernadzikiewicz oraz Janusz Klarner. Piotr Zychowicz Wołyń zdradzony (DOM WYDAWNICZY REBIS) Prologiem kolejnej książki w dorobku historycznego publicysty są słowa wypowiedziane przez bohaterkę filmu Wojciecha Smarzowskiego pt. „Wołyń”: „Co to za podziemna armia, która chce walczyć z Niemcami, a nie jest w stanie ochronić kobiet i dzieci przed bandami uzbrojonymi w widły?”. Piotr Zychowicz nie kryje irytacji, że Polskie Państwo Podziemne i jej zbrojne ramię – Armia Krajowa: „zamiast wystąpić zdecydowanie przeciwko ukraińskim nacjonalistom, toczyły z nimi pozbawione sensu negocjacje, wierząc naiwnie, że uda się jakoś dogadać”. Aleksandra Szarłat Żuławski. Szaman …