Skąd wzięli się w Rzeczpospolitej Tatarzy? Byli imigrantami. Pełnili kluczową rolę w polityce obronnej i migracyjnej wielkich książąt litewskich, głównie Witolda, który dał schronienie grupie zwolenników Tochtamysza, jednego z pretendentów do przejęcia władzy w Wielkiej Ordzie. Tochtamysz przegrał walkę z konkurentami i skorzystał z propozycji osiedlenia się na Litwie. Witoldowi zależało na wsparciu w wojnach z Moskwą i Krzyżakami, Tatarzy mieli już wtedy opinię skutecznych wojowników. W zamian za szlachectwo i ziemię zgodzili się bronić nowego kraju. Najbardziej znanym przykładem ich zaangażowania jest bitwa pod Grunwaldem. Jan Matejko na swoim monumentalnym obrazie znalazł miejsce dla tatarskiego jeźdźca, który chwyta na arkan rudobrodego komtura Markwalda von Salzbacha. Inne grupy Tatarów – być może przeciwników Tochtamysza, a więc i Witolda – w końcu XIV wieku trafiły do Korony. Ich losy potoczyły się odmiennie: ponieważ byli jeńcami, musieli przyjąć chrzest i szybko się spolonizowali. W jakich regionach znaleźli przytulisko? Początkowo Witold osiedlił Tatarów w Trokach i wzdłuż granicy ówczesnej Litwy. Z czasem znaleźli się w Wilnie, Nowogródku, Lidzie, Baranowiczach. W XVII wieku Jan III Sobieski, chcąc zakończyć bunt Lipków, czyli chorągwi tatarskich, które przeszły na stronę osmańską w czasie wojny z lat 1762-66, ogłosił amnestię, zrównał szlachtę polską i tatarską w prawach i przywilejach, a do tego nadał Tatarom nowe ziemie. Wybrał ziemię brzeską, grodzieńską i kobryńską. Ulegli asymilacji czy pozostali w wierze przodków? Trudno o  jednoznaczną odpowiedź. Jak wskazywałem wcześniej, Tatarzy, którzy osiedlili się na Litwie, mieli zagwarantowane wszelkie prawa. Ci, których jako jeńców pojmała Korona, nie mieli wyjścia i dokonali konwersji. Dwieście lat po Grunwaldzie nadciągnęła do Rzeczpospolitej Obojga Narodów silna …