Najwyższa Izba Kontroli opublikowała raport z kontroli działań na rzecz promocji czytelnictwa prowadzonych przez ośrodki władzy administracyjnej i podległe im agendy i instytucje. Zważywszy na specyficzny charakter stylu polityki informacyjnej NIK, który przejawia się we wszystkich publikowanych przez nią oficjalnych dokumentach, nie dziwi negatywny wydźwięk wybrzmiewający w pokontrolnym podsumowaniu. "NIK ocenia, że pomimo wydatkowania w latach 2012-2015 (I połowa) na rozwój czytelnictwa środków publicznych w łącznej wysokości 268 mln zł działania Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego nie zapewniły wzrostu poziomu czytelnictwa w Polsce. Liczba osób, które przeczytały co najmniej jedną książkę wzrosła z 39 proc. w 2012 roku do 42 proc. w 2014 roku, a 58 proc. osób nie przeczytało w 2014 roku żadnej książki (61 proc. w 2012 roku), jednak tendencje te były nietrwałe. W 2015 roku co najmniej jedną książkę przeczytało 37 proc. osób (spadek o 5 pkt proc.), a liczba osób nieczytających wzrosła do 63 proc." - czytamy w raporcie NIK. Izba stoi na stanowisku, według którego warunki do rozwoju czytelnictwa stwarzał przede wszystkim wprowadzony przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w październiku 2013 roku Narodowy Program Rozwoju Czytelnictwa na lata 2014-2020 oraz działania realizowane w jego ramach. Ponadto na celowniku Izby znalazły się również działania służące upowszechnianiu i promocji czytelnictwa, jakie podejmowały Biblioteka Narodowa, Instytut Książki oraz Narodowe Centrum Kultury. Jak podsumowała NIK, w ramach Narodowego Programu Rozwoju Czytelnictwa na lata 2014-2020, w 2014 roku realizowano 15, a w 2015 roku 20 programów, priorytetów i działań proczytelniczych. Jak już nadmieniono, zdaniem NIK dotychczasowe działania w zakresie promocji czytelnictwa były niewystarczające. Za wyjątkiem działań realizowanych w latach 2012-2014 przez Narodowe Centrum Kultury (wyłączone w 2014 r. z realizacji NPRCz) oraz Instytut Książki "zabrakło stałej i aktywnej promocji czytelnictwa w Internecie, w tym w mediach społecznościowych". NIK stwierdziła, że w ministerstwie oraz instytucjach zarządzających w większości prawidłowo dokonywano oceny wniosków i wyboru beneficjentów oraz terminowo i prawidłowo rozliczano dofinansowania. Jednocześnie zarejestrowano liczne nieprawidłowości w zakresie działań realizowanych w latach 2012-2015 (I połowa), w tym w przygotowaniu i realizacji NPRCz zarówno w Ministerstwie, jak i w instytucjach zarządzających (Bibliotece Narodowej oraz Narodowym Centrum Kultury), m.in.: - Przewodniczący Zespołu do spraw promocji i upowszechniania czytelnictwa, powołanego przez Ministra do opracowania założeń NPRCz, nie składał Ministrowi kwartalnych sprawozdań z wyników prac Zespołu za 2013 i 2014 r., co stanowiło naruszenie § 4 zarządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 18 września 2013 r. w sprawie powołania Zespołu do spraw promocji i upowszechniania czytelnictwa; - Dyrektor Departamentu Mecenatu Państwa MKiDN zaniechał sporządzenia kart oceny instytucji zarządzającej, zawierających ocenę strategiczną i organizacyjną wniosków o dofinansowanie w priorytecie "Czasopisma" w 2013, 2014 i 2015 r., co było niezgodne z załącznikiem nr 5 do regulaminów priorytetu "Czasopisma". - Instytucje zarządzające udzieliły dofinansowania na podstawie wniosków niespełniających wymogów formalnoprawnych, podlegających odrzuceniu: w 2014 r. w ramach programu "Zakup nowości wydawniczych do bibliotek" w kwocie 116 tys. zł (Biblioteka Narodowa) oraz w 2015 r. w ramach programu "Ojczysty - dodaj do ulubionych" w kwocie 24 tys. zł (Narodowe Centrum Kultury). Ponadto NIK sformułowała uwagi, które dotyczyły m.in.: - zaniechania przez Zespół do spraw promocji i upowszechniania czytelnictwa oceny i weryfikacji programów, priorytetów oraz działań realizowanych przed wprowadzeniem NPRCz oraz nie określenia przez Ministra zadań, obowiązków i uprawnień koordynatora działań NPRCz na lata 2015-2020; - niewłaściwego zaplanowania przez Ministerstwo i Instytut Książki wskaźników w NPRCz na 2014 i 2015 r. dla trzech priorytetów programu Ministra "Promocja literatury i czytelnictwa", tj. "Czasopisma", "Literatura", "Promocja czytelnictwa", które nie mierzyły efektów realizowanych zadań; - nie określenia przez Ministerstwo wartości wskaźników dla ośmiu priorytetów, programów i działań na 2014 r. i sześciu na 2015 r. oraz niewystarczającego monitorowania efektów priorytetu "Czasopisma" w latach 2012-2014, tj. za pomocą określonych przez beneficjentów wskaźników projektów, które nie stanowiły oceny efektów rzeczowych priorytetu; - nie zapewnienia przez Ministra właściwego nadzoru nad ewaluacją NPRCz, poprzez zaniechanie wprowadzenia w Planie badań i ewaluacji rozwoju czytelnictwa na lata 2014-2020 badania realizacji celów i wskaźników mierzących efekty priorytetów programu Ministra "Promocja literatury i czytelnictwa', programów własnych, działań oraz zaniechanie ich ewaluacji w Raporcie z badania czytelnictwa i ewaluacji NPRCz za 2014 r. Ponadto NIK zwróciła uwagę, że NPRCz wprowadzono bez dokonania oceny i weryfikacji programów, priorytetów, działań realizowanych przed jego wprowadzeniem, a współpracę z MEN w zakresie realizacji NPRCz podjęto dopiero po jego ogłoszeniu. Zdaniem NIK ministerstwo również nie dokonało oceny i weryfikacji wcześniej realizowanych programów, priorytetów oraz działań w zakresie czytelnictwa, jak i nie zlecało przeprowadzenia ekspertyz, badań ani ewaluacji wcześniej realizowanych programów i działań czytelniczych. "Na wykonanie sześciu ekspertyz dotyczących czytelnictwa, jednej w grudniu 2011 roku, a pięciu w 2014 roku (po wprowadzeniu NPRCz) Ministerstwo poniosło koszty w wysokości 19,8 tys. zł. Ekspertyza z grudnia 2011 roku została sporządzona na ok. dwa lata przed ogłoszeniem NPRCz, nie zawierała oceny ani weryfikacji programów dotyczących rozwoju czytelnictwa, które uwzględniono w NPRCz. Wskazywała natomiast na postępującą ekspansję kultury cyfrowej i konieczne działania zaradcze w zakresie czytelnictwa dotyczące m.in. utworzenia prowadzonej pod auspicjami MKiDN ogólnopolskiej internetowej informacji - portalu/strony internetowej, informującej o książkach przeznaczonych dla dzieci i młodzieży, w tym: "Obserwatorium książki" - informacji o wartościowych książkach znajdujących się na rynku dla dzieci i młodzieży, według grup wiekowych; "Książki z klasą" - listy książek rekomendowanych i wartych przeczytania przez dzieci i młodzież, "Muzeum książki" - portalu popularyzującego historię książki. Ponadto w ww. ekspertyzie wskazywano na konieczność wprowadzenia zmian w funkcjonowaniu bibliotek poprzez utworzenie sieci specjalistycznych bibliotek dla młodzieży, zmianę systemu kształcenia i oceny pracy bibliotekarzy oraz kreowanie wizerunku bibliotek? - czytamy w raporcie NIK. Ponadto minister kultury zmieniając zasady koordynacji NPRCz nie określił zadań, obowiązków i uprawnień koordynatora NPRCz na lata 2015-2020. W 2014 roku minister kultury bezpośrednio koordynował i nadzorował realizację NPRCz, natomiast pismem z dnia 26 lutego 2015 r. powierzył dyrektorowi IK koordynację wszystkich działań, prowadzonych przez Bibliotekę Narodową i Instytut Książki w ramach NPRCz na lata 2015-2020, bez określenia jego zadań, obowiązków i uprawnień. Pomimo że pismem z 22 maja 2015 r. Dyrektor DMP MKiDN zobowiązał dyrektora IK do przekazywania tabeli zawierającej planowane i realizowane programy, priorytety i działania NPRCz, jako załącznika do sprawozdań i planów IK dotyczących NPRCz, zgodnie z terminami określonymi w zarządzeniu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 30 października 2013 r. w sprawie nadzoru i kontroli nad jednostkami objętymi częścią 24 budżetu państwa, do końca I połowy 2015 r. nie przyjęto wartości wskaźników dla sześciu programów, priorytetów i działań. Dodatkowo w NPRCz na 2015 rok wskazano działanie, które nie było przewidziane do realizacji (stypendia Ministra w dziedzinie literatury), a dla priorytetu "Czasopisma" i "Systemu Academica" nie określono mierników efektów rzeczowych realizacji zadania. NIK wskazała również na usterki techniczne w pracach nad projektami dedykowanymi promocji czytelnictwa. Zebrane w raporcie krytyczne uwagi NIK dotyczą także niewłaściwego dokumentowania rozliczenia dotacji celowych. W 42 rocznych kartach oceny zadań - sfinansowanych z dotacji celowej na wydatki bieżące i inwestycyjne rozliczających umowy dotacji celowych udzielonych przez Ministra NCK, BN, IK - stwierdzono brak daty akceptacji przez Dyrektora Departamentu Finansowego MKiDN dokonania oceny przez pracownika tego Departamentu. W 17 kartach brak było również daty podpisu pracownika dokonującego oceny oraz w jednej - zarówno daty, jak i jego podpisu. Dodatkowo zdaniem NIK realizowane w latach 2012-2015 (I połowa) w ramach priorytetu "Literatura" i "Czasopisma" tylko w nieznacznym stopniu wpływały na wzrost poziomu czytelnictwa. Ponadto NIK zwraca uwagę na niską liczbę przeprowadzonych kontroli projektów w ramach priorytetu "Czasopisma" w latach 2012-2015 (I połowa). Pracownicy Ministerstwa przeprowadzili tylko jedną kontrolę, w której wyniku wydano beneficjentowi zalecenia. Stwierdzone przez Ministerstwo przypadki wykorzystania przez beneficjentów …