W ramach cyklu „Wydawcy i księgarze dla Niepodległej” prezentujemy artykuły o ważnych dla polskiej kultury księgarzach i wydawcach. Artykuł dofinansowano ze środków Programu Wieloletniego Niepodległa na lata 2017-2022 w  ramach programu dotacyjnego „Niepodległa”. Materiał dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa. Samuel Orgelbrand to postać, której kulturalne dziedzictwo obecne jest do dziś. Księgarz i wydawca, dzięki którego determinacji powstała kompetentna i stanowiąca wydarzenie w dziewiętnastowiecznej Warszawie „S. Orgelbranda Encyklopedia Powszechna”, pozostawił po sobie historię zaangażowanego w polską kulturę niezwykłego człowieka. Orgelbrand, biznesmen i społecznik, był również nie mniej aktywny w żydowskiej społeczności, nie tylko wspierając szereg organizacji, ale również wydając „Talmud Babiloński”. W 2010 roku, w dwusetlecie urodzin, dzięki inicjatywie Stowarzyszenia Księgarzy Polskich oraz Polskiej Izbie Książki jeden z warszawskich skwerów został nazwany jego imieniem i otrzymał pamiątkową tablicę, a nazwisko tego wybitnego człowieka zostało przypomniane kolejnym pokoleniom miłośników literatury. Całe życie urodzonego w  1810 roku Samuela Orgelbranda związane było z dziewiętnastowieczną Warszawą. To tutaj, w późniejszym okresie Królestwa Polskiego wywodzący się z kupieckiej, niezbyt zamożnej rodziny Chaima Orgelbranda Samuel założył jedno z najbardziej wpływowych i cenionych wydawnictw oraz nie mniej poważaną drukarnię. W latach 1826-1830 Samuel uczęszczał do warszawskiej Szkoły Rabinów, działającej do 1861 roku placówki, która odegrała dużą rolę w politycznej i kulturalnej działalności społeczności żydowskiej 1. Profil Szkoły Rabinów związany był z polityką asymilacji tej społeczności i jej echa można odnaleźć także w życiorysie Orgelbranda. W 1836 roku otworzył pierwszy antykwariat na ul. Nowiniarskiej, który później przeistoczył się w księgarnię z wypożyczalnią książek polskich i francuskich. Po kilku latach przeniósł księgarnię w bardziej prestiżową okolicę ulicy Miodowej do dawnego Pałacu Biskupów Krakowskich. Lokalizację tę wybrał nie bez przyczyny – ulica Miodowa stanowiła jedno ze swoistych centrów księgarskiego światka w tamtym okresie. W swoich interesach Orgelbrand nie ograniczał się do Warszawy – został również współwłaścicielem księgarni w Suwałkach – wówczas dynamicznie rozwijającego się miasta Królestwa Polskiego. 12 marca 1837 roku Orgelbrand ożenił się z pochodzącą z kupieckiej rodziny Anną Starkman (jego brat Maurycy ożenił się później z siostrą Anny, Eleonorą), z którą doczekał się ośmiorga dzieci – synowie Hipolit i Mieczysław później przejmą schedę po ojcu, kontynuując jego wydawniczą spuściznę pod marką Samuela Orgelbranda Synowie (od 1896 roku spółka ta będzie funkcjonować jako Towarzystwo Akcyjne S. Orgelbranda Synów). Również młodszy brat Samuela, Maurycy Orgelbrand, zajmował się wydawaniem i sprzedażą książek, głównie w Wilnie. Pierwsze kroki w wydawniczym świecie Początki działalności wydawniczej Samuela Orgelbranda (mimo wcześniejszych prób w 1829 roku) wiązały się z publikowaniem najbardziej modnych wówczas wśród polskich czytelników francuskich powieści: wydawał dzieła Aleksandra Dumas (ojca) i Eugène’a Sue (autora „Tajemnic Paryża” czy „Żyda wiecznego tułacza”), które cieszyły się dużą popularnością (sam Orgelbrand tłumaczył niektóre pozycje) 2. Pieniądze uzyskane ze sprzedaży pozwoliły mu na inwestycje w magazyn „Kmiotek”, wychodzący od 1842 roku periodyk o tyle niezwykły i przełomowy, że będący pierwszym na ziemiach polskich magazynem skierowanym do odbiorców z ludu. „Kmiotek” prawdopodobnie nie był szczególnie poczytnym czasopismem, zaś zmieniająca się sytuacja wsi w związku z wydarzeniami …