Co roku na przełomie listopada i grudnia zwracamy szczególną uwagę na książki historyczne, także dlatego, że w tym czasie odbywają się Targi Książki Historycznej – w tym roku organizowane już po raz szesnasty. Nasz przegląd nowości, które z pewnością pojawią na targach, zaczynamy od tytułów ich głównego organizatora czyli Domu Wydawniczego Bellona. Jeszcze przed targami Bellona wydała „Śmierć generała Sikorskiego”, której autorem jest Justin Whiteley, syn brygadiera Johna Whiteleya poległego wraz z generałem Władysławem Sikorskim w katastrofie lotniczej. Z pewnością będzie to świetna konfrontacja poglądów autora z wnioskami Tadeusza A. Kisielewskiego, autora dwóch książek o wydarzeniach w Gibraltarze zatytułowanych „Zamach” i „Zabójcy” (Rebis). Polski naukowiec stawia tezę, że generał Sikorski nie zginął w wypadku lotniczym, lecz został wcześniej zamordowany. Wśród innych nowości Bellony należy wymienić kolejną książkę ze świetnej serii „Historyczne Bitwy” zatytułowaną „Chocim 1673” autorstwa Damiana Orłowskiego, a poświęconą polsko-tureckim działaniom wojennym w latach 1672-1676. Niespotykany nakład Najnowszej historii Polski, tak jeszcze niedawnej, że aż „gorącej”, bo żyją jeszcze niektórzy „bohaterowie” tej sensacyjnej opowieści, dotyczy Jerzego Morawskiego „Złota afera” (Świat Książki), opatrzona nadtytułem „Tajemnice wywiadu PRL”. Najciekawsze fragmenty tego tekstu ukazały się wcześniej w „Rzeczpospolitej”, teraz zostały zebrane i poszerzone w książce ukazującej zbrodnicze i złodziejskie działania wywiadu PRL na zachodzie Europy, wykonywane rękami przestępców, braci Janoszów. A wszystko za zgodą i wiedzą najwyższych władz partyjnych, których prominentni członkowie osobiście korzystali z tego procederu rozdzielając między siebie kosztowności ze zrabowanych łupów. Co się z częścią tego „dobytku” stało, do dziś nie wiadomo. Nakładem Świata Książki ukazał się też imponujący album „Józef Piłsudski” autorstwa Janusza Ciska, wieloletniego dyrektora Instytutu Piłsudskiego w Nowym Jorku. Na plan pierwszy w tym dziele wysuwa się, oczywiście, imponująca ikonografia, ale radzimy wczytać się w biografię Komendanta, wyczerpującą, a napisaną… sercem. Wspomniany już poznański Rebis przygotowuje właśnie potencjalny bestseller historyczny, na jaki zapowiadają się „Polacy w obronie Wielkiej Brytanii” Roberta Gretzyngiera – kronika operacji prowadzonych przez polskich pilotów między lipcem 1940 a czerwcem 1941 roku podczas „Bitwy o Anglię”, w której wzięło udział ponad stu polskich pilotów w prawie trzydziestu dywizjonach myśliwskich, w tym tak legendarnych jak oznaczone kryptonimami 302, 303 czy 307. Sukces wydanej w 2004 roku „Sprawy honoru” pary amerykańskich dziennikarzy Lynne Olson i Stanleya Clouda, której podtytuł brzmiał „Dywizjon 303 Kościuszkowski. Zapomniani Bohaterowie II Wojny Światowej” (A.M.F. Plus Group), a której sprzedano dotąd niespotykaną liczbę egzemplarzy dla tego rodzaju tytułu, bo aż 160 tys., dowodzi, że dobrze napisana i wypromowana książka o ważkim temacie może znaleźć u nas ogromną liczbę czytelników. Humanista bez cudzysłowu Przywrócenie edycji dzieł Pawła Jasienicy przez wydawnictwo Prószyński i S-ka jest w tym roku jednym z ważnych wydarzeń w sferze edukacji historycznej. Chociaż jego książki pisane były w innym czasie i w innym kontekście, a także, czego nie należy zapominać, pod presją wszechmocnej wówczas cenzury, to jednak nadal mogą być wprowadzeniem do debaty o przeszłości naszego kraju. Po „Polsce Piastów” i „Polsce Jagiellonów” na jesieni otrzymaliśmy trzytomową „Rzeczpospolitą Obojga Narodów”, której poszczególne części noszą znamienne tytuły: „Srebrny wiek”, „Calamitatis regnum” oraz „Dzieje agonii”. W sprzedaży znajduje się też ostatnia, nieukończona książka Pawła Jasienicy – „Pamiętnik”. Miała to być jego dwudziesta pierwsza książka, najbardziej osobista. Zawarł w niej wspomnienia z dzieciństwa spędzonego w carskiej Rosji (urodził się w tym samym mieście co Lenin, w Symbirsku), z toczonych na Ukrainie walk, zakończonych umocowaniem tam państwowości polskiej („Wolno każdemu wedle woli oceniać wyprawę kijowską Józefa Piłsudskiego. Moim zdaniem stanowiła ona próbę powrotu Europy w udręczone strony”) oraz z okresu wileńskiego, odkąd w 1928 roku rozpoczął studia historyczne na Uniwersytecie Stefana Batorego. W tej części „Pamiętnika” czytelnik znajdzie bardzo ciekawe, naszkicowane ostrym piórem sylwetki znanych osób, z którymi Jasienica miał styczność w Wilnie, między innymi: Henryka Dembińskiego, Stefana Jędrychowskiego, Czesława Miłosza, prof. Feliksa Konecznego, a i Stanisława Zarako-Zarakowskiego, po wojnie krwawego prokuratora wojskowego, a w latach przedwojennych wojowniczego, mocno endeckiego korporanta. Najnowszą edycję „Pamiętnika” poprzedzają napisane we wrześniu tego roku rozważania Władysława Bartoszewskiego „O eseistyce Pawła Jasienicy”, w których autora „Polski Piastów” nazywa „humanistą bez cudzysłowu i intelektualistą bez cudzysłowu”. Dla bibliofilów W tym roku osiemdziesiąte urodziny obchodził jeden z najbardziej popularnych polskich historyków – Janusz Tazbir. Z okazji tego jubileuszu ukazała się okolicznościowa książka zatytułowana „Długi romans z Muzą Klio” (Iskry), jak zwykle u tego wydawcy wyróżniająca się nie tylko wysokim poziomem merytorycznym, ale i edytorskim. Zawarte w niej teksty szacownego jubilata podzielone są na dwie części: teksty wspomnieniowe oraz przypomnienie jego dawnych, a ciągle znaczących esejów, spośród których wymieńmy dwa odnoszące się do zawodu edytora: „Cenzuralne kłopoty i autorsko-redakcyjne gafy” oraz „Ludzie i książki, których nie było”. Polecamy szczególnie wszystkim bibliofilom! Dla miłośników historii starożytnej (tych dociekliwych, sięgających również do źródeł historycznych) dużym wydarzeniem jest pierwsze tłumaczenie na język polski „Życia Konstantyna” pióra Euzebiusza z Cezarei (WAM). To historia jednego z najbardziej znanych cesarzy rzymskich – jak stwierdza autorka tłumaczenia Teresa Wnętrzak – z którego osobą łączy się przede wszystkim zmiana polityki cesarstwa wobec chrześcijaństwa i wydanie edyktu mediolańskiego w 313 roku. Duże znaczenie ma też przybliżenie polskiemu czytelnikowi trzytomowego francuskiego cyklu „Świat Bizancjum”. Ukazał się właśnie tom pierwszy „Cesarstwo wschodniorzymskie 330-641”, który jest pracą zbiorową pod redakcją Cécile Morrisson (WAM), poświęconą epoce założycielskiej bizantyjskiego państwa – od stworzenia stolicy nazwanej imieniem cesarza Konstantyna po początki arabskiego podboju. Zbieżność losów W przeglądzie najnowszych tytułów poświęconych dziejom powszechnym szczególne miejsce przypada tylko z pozoru popularnonaukowej pracy Jerzego Strzelczyka „Zapomniane narody Europy”, uhonorowanej w październiku jedną z najważniejszych nagród dla dzieła naukowego – Nagrodą im. …