Wszelkie emocje mają długie ogony. Polacy. Żydzi. Drażliwi są na własnym punkcie, jak panny chciwe poklasku, które podejrzewają otoczenie o złośliwe niedocenianie urody. Stąd skłonność do stronniczego postrzegania rzeczywistości. Oraz do oskarżeń. Słusznych. Niesłusznych. Skupić się chciałbym na trzech typach świadectw polskich Żydów, którzy wyjechali, urządzili się sensownie na innym gruncie, jednak ich bardzo silne więzy z tutejszym podglebiem pozostają nie do podważenia, organizując myślenie emigrantów. W pierwszym wypadku chodzi o szczególny splot uczuć, jaki Niemcy nazywają „hassliebe”, połączenie miłości z nienawiścią. Na ogół taka postawa nakazuje twórcy akcentowanie związku raczej z językiem niż z całością rozpatrywanej miejscowej kultury. Tu właśnie chciałbym umieścić prozę Henryka Grynberga. Pisarza o tyle specjalnego, że przy zdecydowanie mocnym tonie, którym się posługuje do wyrażania na piśmie postaw i poglądów żydowskich, w bezpośrednim kontakcie okazuje się człowiekiem łagodnym jak baranek. O czym się przekonałem, zapraszając dekadę temu Grynberga do rozmowy przed mikrofonami Polskiego Radia. Przygotowałem się na ciężki bój, a udało się nam pogawędzić w tonie przyjaznym. Równocześnie pisząc, nieodmiennie zachowuje Grynberg stanowczość osądów i wyostrza bolesne spojrzenie na kontakty Żydów z całą resztą Polaków. Okazując specjalne wyczulenie na wszelkie przejawy dwudziestowiecznego antysemityzmu. Ukazał się ostatnio czwarty tom jego „Pamiętnika” (Wielka Litera, 2021). Autor od dekad mieszka w Stanach Zjednoczonych, lecz w gruncie rzeczy nigdy nie opuścił kraju urodzenia. Dowód? Wystarczy otworzyć książkę na dowolnej stronie. Spróbujmy. Aha. W zapisie z Chesterbrook (s. 412417) wśród rozmaitych notacji dotyczących Podlasia szybko pojawia się temat stosunku miejscowej ludności, w tym partyzantki, do Żydów podczas drugiej wojny oraz później. Podkreślam: jest to zapis emocji bardzo obolałych, negatywnych. Znam losy rodziny pisarza (tragiczne przede wszystkim z winy polskich sąsiadów). Rozumiem, z …