Konferencja prasowa zorganizowana 25 lutego przez Instytut Książki w księgarni Państwowego Instytutu Wydawniczego w Warszawie miała na celu przedstawienie wyników badania dotyczącego stanu rynku książki w Polsce oraz omówienie wyzwań i problemów, z którymi boryka się ten sektor. Wydarzenie zgromadziło przedstawicieli mediów oraz branży książkowej. Na konferencji obecni byli: • Grzegorz Jankowicz, dyrektor Instytutu Książki, • Agata Diduszko-Zyglewska, doradczyni ministra kultury i dziedzictwa narodowego, przewodnicząca Zespołu ds. pola literackiego, • Magdalena Hajduk-Dębowska, prezeska Polskiej Izby Książki, • Jan Oleszczuk-Zygmuntowski, współprzewodniczący Polskiej Sieci Ekonomii i współautor raportu, • Joanna Rachubik, ekonomistka z Uniwersytetu Warszawskiego i współautorka raportu. – Instytut Książki działa na rzecz animowania przestrzeni literackiej, wspierając pisarzy, tłumaczy, księgarzy, bibliotekarzy oraz instytucje wydawnicze. Misją instytutu jest także prowadzenie badań nad kulturą literacką oraz wspieranie rynku książki poprzez programy własne oraz zadania zlecone przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Naszą misją jest namysł ekspercki i badania pola literackiego – podkreślił Grzegorz Jankowicz, dyrektor Instytutu Książki. To Instytut zlecił Polskiej Sieci Ekonomii przeprowadzenie badania, którego celem było uchwycenie całości procesów zachodzących na rynku oraz zidentyfikowanie podmiotów dominujących i podporządkowanych. Powstał raport „Jeszcze książka nie zginęła?”, na podstawie którego mają być opracowane konkretne rozwiązania systemowe. Jak wskazał Jankowicz, bezpośrednią inspiracją do zlecenia badania było spotkanie w kwietniu ubiegłego roku w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego z udziałem kilkudziesięciu osób reprezentujących różne segmenty branży książkowej, które podzieliły się swoimi problemami. Kilka miesięcy później, na początku listopada, odbył się Współkongres Kultury, w programie którego znalazły się także debaty poświęcone rynkowi książki. Dlaczego to Polska Sieć Ekonomii zajęła się badaniem? – Uznaliśmy, że ta organizacja skupiająca ekspertki i ekspertów z różnych środowisk naukowych, z różnych ośrodków naukowych, reprezentujących różne światopoglądy, zrobi to w sposób najbardziej adekwatny do wyzwań, jakie rozpoznajemy w przestrzeni literackiej i w sposób najbardziej inspirujący – tłumaczył szef Instytutu Książki. Autorami raportu są: Jan Oleszczuk-Zygmuntowski (współprzewodniczący Polskiej Sieci Ekonomii, Akademia Leona Koźmińskiego), Maciej Sroczyński (Polska Sieć Ekonomii) i Joanna Rachubik (Uniwersytet Warszawski). Ankieta badawcza została rozesłana do 422 osób, odpowiedziało na nią 77 respondentów, przede wszystkim byli to przedstawiciele wydawnictw i księgarń. Badanie oparto także na raportach branżowych i badaniach rynkowych, w tym Biblioteki Analiz, porównywano także regulacje w innych krajach. Uczestnicy spotkania zgodnie przyznali, że rynek książki wymaga szczególnej ochrony i wsparcia. Bez ingerencji kryzys będzie się pogłębiał. W ciągu blisko trzech dekad wielokrotnie podejmowano próby wprowadzenia regulacji, bez rezultatu. Tym razem pojawiła się nadzieja. Tyle że, jak wskazują badacze, sama ustawa o jednolitej cenie książki w obecnej sytuacji nie pomoże, wskazano kompleksowe, pięciostopniowe rozwiązanie. Propozycje rozwiązań Raport przedstawia pięć głównych rekomendacji: 1. Ustawa o ochronie rynku książki, w tym: a. jednolita cena okładkowa; b. obowiązek przekazywania danych rynkowych; c. utworzenie funduszu stabilizacyjnego; d. certyfikowane księgarnie kameralne jako instytucje kultury. 2. Kodeks dobrych praktyk rynku książki. 3. Pilne postępowanie wyjaśniające Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. 4. NPRCz 3.0: Reforma Narodowego Programu Rozwoju Czytelnictwa. 5. Powołanie Spółdzielni Księgarskiej przez uczestników rynku. Jak mówił Jan Oleszczuk-Zygmuntowski, tylko wprowadzenie szeregu mechanizmów, kompleksowa, holistyczna regulacja jest w stanie przywrócić zrównoważony rozwój całego sektora. Największym problemem jest postępująca oligopolizacja rynku. Zasady gry są wyznaczane przez kilka dominujących podmiotów. Jak dokładnie wskazano, cztery firmy kontrolują 80 proc. rynku. Badacz podkreślił, że oligopolizacja prowadzi do różnych pobocznych problemów, między innymi to różnicowanie warunków handlowych dla różnych podmiotów, wykorzystywanie efektu skali do dyskryminowania i wypierania mniejszych graczy, stosowanie cen dumpingowych w postaci olbrzymich rabatów niemożliwych do zaoferowania przez mniejsze podmioty, nieterminowe płatności, wymuszenie dodatkowych opłat różnego rodzaju, ograniczenie dostępu do danych sprzedażowych i uzależnianie tych danych od opłat oraz opóźnione zwroty książek nawet o dwa lata. – Natomiast zasadniczym problemem, który zaburza relacje na całym rynku jest wielkość rabatów. Klient kupuje książkę najczęściej 30 proc. taniej niż cena okładkowa. Dla księgarń typowy rabat to 38 proc., a hurtownie otrzymują rabat w wysokości 50 proc. i więcej. Wysokie rabaty prowadzą do sztucznego zawyżania cen okładkowych. Jeżeli będą trwały te rabaty, to ceny okładkowe będą ciągle rosły – podkreślił Jan Oleszczuk-Zygmuntowski. – Z powodu drastycznej nierównowagi w sektorze książki doszło do zamknięcia niemal co trzeciej księgarni w ciągu ubiegłej dekady. Księgarnie kameralne słabo sobie radzą w tym otoczeniu. Jak stwierdził: – To wszystko prowadzi do pewnego fikcyjnego konfliktu między wydawcami, …