Z pracami Diamonda po raz pierwszy zetknąłem się jeszcze w roku 1997, kiedy wpadła mi w ręce głośna rozprawa dedykowana żonie, psycholożce społecznej, pt. „Dlaczego lubimy seks?” (notabene żona Maria pochodzi częściowo z Polski). Ale główne jego dzieło to opublikowany w tym samym roku opasły tom „Strzelby, zarazki, stal”. Tę książkę uważa się w świecie za jedną z najważniejszych rozpraw z obszaru wiedzy o człowieku.

Trudno się dziwić. Diamond (ur. w 1937 roku, więc osiągnął wiek sędziwy), jest przede wszystkim… wszystkim. Czyli: antropologiem kulturowym, biologiem ewolucyjnym, biogeografem, ekologiem, biofizykiem, który w swoich dociekaniach łączy specjalności z obszaru nauk społecznych i biologicznych. Otrzymał mnóstwo najważniejszych nagród światowej klasy, o takim drobiazgu jak Pulitzer nawet nie warto wspominać…! W dodatku potrafi pisać zajmująco, posługując się anegdotycznym (w sensie naukowym) materiałem porównawczym z różnych epok, społeczeństw, dziedzin technologii. Przy okazji włada dwunastoma językami, w tym dość egzotycznymi. W dwóch słowach: imponujący warsztat!

Co prawda przy całej wspaniałości rozważania Diamonda posiadają tę specyfikę, która dotyczy wszystkich chyba dziedzin wiedzy, poza naukami ścisłymi. Czyli jego opinie stanowią raczej mniej lub bardziej przekonujące hipotezy niż pewniki: skąd przychodzimy, jacy jesteśmy i dlaczego, no i dokąd zmierzamy jako gatunek.

Co w niczym nie umniejsza fascynującego rozmachu refleksji wybitnego badacza.

Zasadniczą metodą stosowaną w pracach Diamonda (całkowicie dotyczy to jego opus omnium, czyli „Strzelb, zarazków, stali”) jest podejście holistyczne, maksymalnie wieloaspektowe, starające się wydobyć podobieństwa oraz różnice w rozwoju rozmaitych kultur oraz badać powody dzielących nas odrębności. Uczony wydziela grupę czynników pierwotnych kształtujących odmienne etnosy oraz czynniki wtórne. Do tych pierwszych zalicza warunki geograficzne i materialne, w jakich istnieje dana społeczność, też środowisko, jakie tej społeczności dotyczy, też doświadczenia historycznego dłuższego lub krótszego trwania różnych ludów. W wyniku splotu rozmaitych zmiennych grupy etniczne rozwijają się tak lub inaczej. Dopiero ich porównanie odsłania powody ewolucyjnych odmienności w całym rozwojowym bogactwie.

Próbowano zarzucać Diamondowi uprzedzenia rasowe. Odpiera je w epilogu do tej książki, też w kolejnej pracy pt. „Upadek” (2005).

Nawet nie zamierzam podejmować dyskusji z tezami Jareda Diamonda. I tym bardziej wszystkim zainteresowanym historią ludzkości polecam z radością imponujący, ogromny wykład.