Rafał Skąpski, osoba świetnie znana w środowisku książki, były wiceminister kultury, dyrektor Państwowego Instytutu Wydawniczego, prezes spółki organizującej targi książki i od wielu lat prezes Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek, postawił czytelników przed bardzo trudnym zadaniem. Opublikował w trzech tomach i opracował przepisane przez niego z rękopisu wspomnienia swojej babci, opatrzył je wstępami, komentarzami, przypisami, wybrał materiał ilustracyjny i wykonał tablice genealogiczne, a teraz trzeba dokonać wyboru, która z części jest najważniejsza.

Pierwsza – z podtytułem „Wspomnienia galicyjskie”, opublikowana w 2019 roku, obejmuje dzieciństwo autorki, poprzedzone wywodem o przodkach, oraz jej młodość i małżeństwo – w Galicji i kończy się „rozstaniem z Sądecczyzną, wyjazdem na nieznane Pomorze”. Tom drugi z 2021 roku to „Wspomnienia z Pomorza i Hebdowa”, niezwykle cenny zapis życia „zwykłych” ziemian w II Rzeczpospolitej, z dala od rodzinnych stron, a przez to nabierający wartość reportażu i niezwykły w prostocie zapis codziennych wydarzeń. Okres ten kończy się dramatycznie, gdy wybucha II wojna światowa, potem jest egzystencja w okupowanym kraju.

Teraz otrzymaliśmy tom trzeci, obejmujący schyłek życia autorki, który znowu jest wyjątkowym zapisem codzienności, już w nowych czasach, wpierw w Ząbkowicach Śląskich na Ziemiach Odzyskanych, a po śmierci męża – samotnie w Krakowie, otoczona rodziną, ale świadoma upływającego czasu.

Wnuk autorki i współtwórca tego ogromnego dzieła dokonał rzeczy niezwykłej, przekazując czytelnikom tę wyjątkową trylogię. Wartość wspomnień docenili od samego początku wielcy naszej literatury, umieszczając na okładkach kolejnych tomów entuzjastyczne rekomendacje. Słowa Józefa Hena, Wiesława Myśliwskiego i Eustachego Rylskiego – bo o nich mowa – są najwspanialszym świadectwem dla czytelników, że mamy do czynienia z wybitną literaturą, a przy tym świadectwem, do którego obowiązkowo będą się odnosić historycy zajmujący się życiem codziennym w XX wieku.

Niewątpliwą wartością jest też opracowanie graficzne, którego autorami są mistrzowie edytorstwa: Andrzej Barecki w pierwszym tomie i Maciej Sadowski w tomie drugim i trzecim. A na postawione wcześniej pytanie, jaka część jest najważniejsza, odpowiedź jest oczywista – wszystkie!

Mamy teraz nadzieję, że autor opracowania podejmie się kontynuacji dzieła swej babci – napisze epilog, obejmujący dalsze losy postaci, jakie występują we wspomnieniach.