130 lat temu – 11 sierpnia 1892 roku – urodził się Władysław Anders, organizator i dowódca Armii Polskiej w ZSRS, a następnie 2 Korpusu Polskiego. Na kartach historii zapisał się jako jeden z najwybitniejszych wodzów polskich XX wieku i wielki patriota. Sławę przyniosła mu trwająca kilkanaście miesięcy kampania włoska i zdobycie Monte Cassino. Po zaciętych walkach 18 maja 1944 roku żołnierze generała Władysława Andersa wywiesili na murach klasztoru biało-czerwoną flagę.

Monumentalny album przygotowany przez historyków szczegółowo przedstawia biografię generała, od czasów młodości, przez edukację, karierę wojskową, osiągnięcia bojowe, aż do jego śmierci w 1970 roku. Publikacja zawiera mnóstwo archiwalnych zdjęć oraz skanów dokumentów. Materiał ilustracyjny, owoc kwerend w Polsce i za granicą, obrazuje całe jego życie.

Władysław Anders był niezwykle skomplikowanym człowiekiem, ogromnego charakteru, miał umiejętność zdobywania duszy żołnierskiej, a z drugiej strony był twardym dowódcą.

Józef Czapski tak go wspominał: „Miał famę oficera niesłychanej odwagi, elegancji, nadzwyczaj uprzejmy, z czymś twardym i zimnym w szeroko rozstawionych, dużych, ciemnych oczach, był dla mnie niedościgłym i dosyć obcym typem kawalerskiej elegancji i kawaleryjskiego stylu”. Z kolei żołnierze ułożyli o nim piosenkę, w której wskazują, że był to „chłop morowy” – „tylko zwyczaj ma niezdrowy / Bo za rychło wstaje, / Nam biedakom spać nie daje”.

Zdaniem historyków decyzja o wyjściu wojska dowodzonego przez generała Władysława Andersa ze Związku Sowieckiego do Iranu była trudna i wbrew stanowisku jego zwierzchników, w tym jego imiennika generała Władysława Sikorskiego, ale właściwa – w ten sposób udało się uratować tysiące Polaków, nie tylko żołnierzy, ale i ludność cywilną. Ogółem ewakuowano kilkadziesiąt tysięcy osób, w tym 9521 dzieci. Nie wiadomo, co by się stało, gdyby ich nie zabrał „z nieludzkiej ziemi” generał Anders.

Cieszył się zaufaniem swoich żołnierzy, ale był niepokorny wobec przełożonych. Otwarcie krytykował m.in. decyzję o powstaniu warszawskim. Leżało mu na sercu wyjawienie prawdy o Zbrodni Katyńskiej. Po wojnie pozostał na emigracji w Londynie. Komunistyczne władze zaciekle go zwalczały za to, że protestował przeciwko układom jałtańsko-poczdamskim i okupacji sowieckiej w Polsce. Za „nieprzejednaną postawę wobec hegemonii sowieckiej w Polsce i w innych krajach Europy Środkowo-Wschodniej” pozbawiono go polskiego obywatelstwa i stopnia generała. Także wracającym do kraju żołnierzom 2 Korpusu przyszywano łatki andersowców, byli oni przez służby bezpieczeństwa poddawani represjom. Jedną z ofiar bezpieki był także mój dziadek, żołnierz Armii Andersa.

Generał Anders zmarł 12 maja 1970 roku w Londynie. Zgodnie z jego wolą został pochowany wśród swoich żołnierzy na Polskim Cmentarzu Wojennym na Monte Cassino we Włoszech. Pośmiertnie, w 1989 roku, przywrócono mu obywatelstwo Rzeczpospolitej. W 1995 roku generał Anders został uhonorowany najwyższym polskim odznaczeniem państwowym – Orderem Orła Białego.

Album z obszernym wstępem biograficznym to część projektu Instytutu Pamięci Narodowej „Szlaki Nadziei. Odyseja Wolności”, który ma na celu ukazanie wędrówki tysięcy Polaków podczas II wojny światowej – cywilów i żołnierzy Władysława Andersa.