Przedziwną – bo dramatyczną, o mało nie tragiczną, ale i komiczną
momentami – historię realizacji najbardziej antykomunistycznego filmu
w dziejach kinematografii polskiej, przedstawia jego reżyser i scenarzysta,
Ryszard Bugajski. „Jak powstało »Przesłuchanie«” to jednak nie tylko
zapis perypetii ukazujących długą i skomplikowaną drogę do widza, jaką przebył ten nakręcony w 1981 a skierowany do rozpowszechnienia
dopiero w 1989 roku obraz, ale i precyzyjna diagnoza tego, czym był
komunizm „a la Polonaise” w swoim przedagonalnym stadium.

A nie był wcale tak łagodny, jak można by sądzić. Dość przeczytać
zamykający książkę stenogram z kolaudacji filmu, jaka miała miejsce
23 kwietnia 1982 roku w Ministerstwie Kultury i Sztuki i takie opinie
o „Przesłuchaniu” jak Bohdana Poręby: „Ten film kłamie od początku
do końca”.

Ten „zakłamany” film w 1989 roku na Festiwalu Polskich Filmów
Fabularnych w Gdyni zdobył niemal wszystkie możliwe nagrody, a rok
później w Cannes Krystyna Janda odtwarzająca postać głównej bohaterki,
Toni Dziwisz nagrodzona została za najlepszą rolę kobiecą. Happy
end? Niekoniecznie. Bugajski po latach wyreżyserował „Generała
»Nila«”. I znów powstało dzieło wybitne, które jednak zdaniem niektórych
ludzi, może bardziej jeszcze opiniotwórczych niż tamci, z tego
samego środowiska, najlepiej byłoby schować na zawsze do szafy pancernej.
Wypadałoby powtórzyć pytanie, które ponad pół wieku temu
w zbliżonej formie postawił Marek Hłasko: jak długo będziemy czekać
na to, by móc usłyszeć prawdę o tym, cośmy sami przeżyli w naszym
kraju?