Autor i wydawca zareagowali na agresję Rosji na Ukrainę i natychmiast opublikowali dogłębną pracę wybitnego historyka, zawierającą autorskie podsumowanie pełnego konfliktów współżycia z naszym wielkim wschodnim sąsiadem, który kiedyś wcale nie był taki wielki. Omówienie obejmuje rzadko spotykane obecnie ujęcie całościowe – od głębokiego średniowiecza po czasy nam najbardziej współczesne.
Gdy na jesieni 1996 roku młody krakowski historyk dr Andrzej Nowak odbierał Nagrodę im. prof. Jerzego Skowronka w pierwszej jej edycji za rozprawę „Jak rozbić rosyjskie imperium. Idee polskiej polityki wschodniej 1733–1921”, staliśmy się świadkami narodzin wybitnego znawcy dziejów Rosji i stosunków polsko-rosyjskich, a który po latach osiągnął pozycję polihistora, czyli znawcy wielu dziedzin badania minionych dziejów – przez wszystkie epoki. Dowodem na to jest cykl pomnikowych „Dziejów Polski”, z których dotychczas ukazało się pięć obszernych tomów.
W dorobku prof. Andrzeja Nowaka dominuje temat rosyjski, którym zajmuje się od ponad czterdziestu lat – wspomnijmy tutaj takie tytuły jak „Polska i trzy Rosje” (2001), „Putin. Źródła politycznej agresji” (2014), „Metamorfozy rosyjskiego imperium” (2018) czy „Klęska imperium zła. Rok 1920” (2018). Dlatego jego analityczny przegląd relacji ma tak wielką wartość, bo jest dziełem specjalisty najwyższej klasy.
W najnowszej książce autor – jak sam przyznaje – nie tworzy „kolejnej pracy naukowej”, lecz próbuje „zebrać myśli i emocje”, które towarzyszyły mu „od momentu zetknięcia się z tymi dziejami w czasach Solidarności, Breżniewa i nie odstępują mnie do chwili obecnej, do czasów Putina i obrony Ukrainy przed nową agresją”. Z pewnością każdy czytelnik wyniesie z tej lektury szczególne doznania, które pozwolą lepiej poznać kontekst wielowiekowych naszych zmagań z groźnym sąsiadem, chociaż – jak pamiętamy – były też wydarzenia dla Polski zwycięskie, od odebrania Grodów Czerwieńskich przez Bolesława Chrobrego w 1018 roku, przez polskie wojsko pod wodzą hetmana Stanisława Żółkiewskiego stacjonujące na Kremlu i bitwę pod Kłuszynem w 1610 roku, „najbardziej błyskotliwy triumf w dziejach oręża polskiego”, po Bitwę Warszawską w sierpniu 1920 roku i odparcie sowieckiej agresji.
Czyta się tę książkę wspaniale, bo jest to wysokiej klasy publicystyka, a nie suchy wykład historyczny. Z pewnością praca stanie się punktem wyjścia do dyskusji, bo jest to ujęcie bardzo autorskie, prowokujące często do polemiki. Książka jest opatrzona ciekawym i niewykorzystywanym poprzednio materiałem ilustracyjnym, który stanowi wspaniałe uzupełnienie tekstu i tworzy dodatkową narrację. Od dzisiaj będzie to lektura obowiązkowa, która pozwala lepiej zrozumieć wydarzenia, z jakimi przyszło nam dzisiaj się zmagać.
