„Popiół i diament” Jerzy Andrzejewski opublikował w 1947 roku i trzeba
powiedzieć, że pomimo upływu lat książka wciąż się broni. Dramat
ludzkich wyborów, trudne oceny moralne postaw w latach okupacji i nie
mniej trudne deklaracje polityczne w chwili zakończenia wojny, kalejdoskop
różnych postaw – ideowych, oportunistycznych, zachowawczych,
zwyczajnie tchórzliwych, a też i zwyczajnie podłych. Pomijając scenografię
polityczną, dziś będącą już zaledwie tłem historycznym, jest to książka
o ludziach, którzy stracili niemal wszystko, często także swoją godność,
a wolność przyniosła im zagubienie i znów niepewność jutra.

Historyczna sytuacja jest jednak nie tylko tłem, lecz również istotą
tej opowieści, motorem zdarzeń, ludzkich wyborów i postaw. W historycznym
momencie coś się kończy i nie bardzo wiadomo jeszcze
co się niebawem zacznie. W jednych wciąż nie ustaje wola walki, inni,
wypaleni, złożyli już broń i zarzucili ideały.

„Popiół i diament” pozostanie w pamięci zapewne głównie dzięki
znakomitej ekranizacji Andrzeja Wajdy z niezapomnianą rolą Zbigniewa
Cybulskiego w roli Maćka Chełmickiego. Scenariusz do filmu pisał sam
Andrzejewski, zmieniając akcenty, eksponując wątek ideowego napięcia
pomiędzy dokonującym zamachu żołnierzem AK, a ofiarą – sekretarzem
komitetu wojewódzkiego PPR. Galeria książkowych postaci jest
jednak znacznie bogatsza, a kto nie czytał, ten ma okazję posłuchać
audiobooka – blisko 12 godzin nagrania. Lektorem jest Piotr Krukowski,
który znakomicie poradził sobie z tekstem.