Wyobraźmy sobie taką sytuację: Jay i Henry, amerykańscy Żydzi, natrafiają na mapę z zaznaczonym miejscem, gdzie jest ukryty skarb. Dwanaście złotych jaj leży gdzieś w skrytce i czeka na nich, trzeba tylko pojechać do Polski. No więc jadą, a na miejscu czują się jak bohaterowie filmu przygodowego. Dzięki takim postaciom – dodać należy, że prawdziwym – książka Patrycji Dołowy to momentami gotowy scenariusz na film.

Zaczęło się od tego, że autorka została poproszona przez Amerykankę Michelle Levy o pomoc w znalezieniu informacji o jej prababci. Wyruszyły razem na wyprawę po archiwach i po miasteczkach. Ta podróż obfitowała w dziwne trafy, przypadki o niemal metafizycznym znaczeniu, ale też w historie o innych poszukiwaczach korzeni i o żydowskich skarbach.

W przestrzeni publicznej po Żydach w Polsce zostało niewiele. Kiedy potomkowie ocalałych przyjeżdżają tutaj, by dowiedzieć się czegoś o rodzinnych stronach przodków, uderza ich pustka, martwota odwiedzanych miasteczek, cmentarze ginące w zapomnieniu. Zatarła się większość materialnych śladów. Ale to nie tak, że przepadły wszystkie żydowskie rzeczy. One wciąż są w polskich domach – przywłaszczone, wzięte na przechowanie, znalezione. Nie tylko klejnoty, także przedmioty osobiste, rodzinne pamiątki. Patrycja Dołowy podąża za tymi skarbami i odtwarza stojące za nimi historie, świetnie pokazuje, jak splatają się z ich powodu ludzkie losy. Jej reportaż w moim odczuciu bardziej jest jednak książką o pamięci i o relacjach, jakie rodzą się pomiędzy wnukami polskich Żydów a ludźmi, którzy tutaj, na miejscu, zdecydowali się stanąć na straży tego, co pozostało po dawnych sąsiadach. Każdy taki wątek tchnie optymizmem, daje przedsmak tego, jak mogłaby wyglądać normalność w stosunkach polsko-żydowskich.