W lipcu 2016 roku Biblioteka Narodowa opublikowała sprawozdanie ze swojej działalności w 2015 roku. W jego wstępie dyrektor Narodowej Książnicy, dr Tomasz Makowski pisze m.in. o zmianach, jakie zaszły w tym czasie w organizacji pracy tej instytucji.

Jak czytamy: Konsekwencją przygotowania nowych rozwiązań w sposobie katalogowania, rozszerzenia katalogowania rzeczowego poprzez wprowadzenie deskryptorów BN, były istotne zmiany organizacyjne w BN. Powołano Zakład Katalogowania Dziedzinowego, w którym docelowo będą zatrudnieni katalogerzy odpowiedzialni za katalogowanie książek, artykułów czasopism i publikacji zbiorowych z danej dziedziny. Będą oni dbać o poprawną terminologię używaną w opisach katalogowych oraz hasłach wyszukiwawczych. Liczymy na ich bliską współpracę z pracownikami podobnych komórek w wyspecjalizowanych bibliotekach w celu tworzenia jak najlepszych opisów katalogowych (32).

Począwszy od 1 stycznia 2014 roku wszystkie typy publikacji nadsyłanych jako egzemplarz obowiązkowy są katalogowane do 24 godzin od wpływu do BN, dzięki czemu biblioteki w Polsce szybko otrzymują możliwość pobrania pełnych opisów katalogowych, użytkownicy zaś – dostęp do aktualnej oferty rynku wydawniczego.

W odpowiedzi na postulaty środowiska naukowego od 1 października 2014 roku katalogowane są również artykuły w publikacjach zbiorowych, a indeksowaniu podlegają wszyscy autorzy – nawet jeśli jest ich więcej niż trzech. Kolejnym praktycznym narzędziem wprowadzonym z myślą o potrzebach wydawców, jest uruchomiony w październiku 2014 roku serwis e-ISBN, służący do elektronicznego nadawania i zarządzania numerami ISBN oraz powiązanymi z nimi danymi. Jest to pierwsza w Polsce publiczna e-usługa, skierowana do branży wydawniczej. Serwis e-ISBN może stać się stabilnym źródłem danych dla dystrybutorów, firm księgarskich i księgarń internetowych. Oferuje bogate informacje marketingowe, takie jak: okładka publikacji, sugerowana cena, spis treści, biogram autora czy recenzje. Natomiast czytelnicy i bibliotekarze uzyskują dzięki serwisowi dostęp do aktualnej i wiarygodnej informacji o nowościach i zapowiedziach wydawniczych.

Do nadrzędnych zadań Biblioteki Narodowej należy gromadzenie i wieczyste archiwizowanie dorobku piśmienniczego Rzeczypospolitej Polskiej. Objęte są nim publikacje krajowe: książki i czasopisma, druki ulotne (dokumenty życia społecznego), mapy (dokumenty kartograficzne), nuty (dokumenty muzyczne), nagrania (dokumenty dźwiękowe i audiowizualne), publikacje elektroniczne, ryciny, rysunki, fotografie (dokumenty ikonograficzne), a także rękopisy. Włączane do zbiorów i archiwizowane są również publikacje polskie lub dotyczące Polski, ukazujące się poza jej granicami, piśmiennictwo innych narodów powstające na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub przechowywane niegdyś w historycznych polskich księgozbiorach, jak też najważniejsze współczesne publikacje zagraniczne z zakresu humanistyki.
Na koniec 2015 roku zbiory Biblioteki Narodowej, obejmujące książki (wydawnictwa zwarte) od 1801 roku, czasopisma (wydawnictwa ciągłe) od 1801 roku, druki ulotne (dokumenty życia społecznego),  publikacje elektroniczne, rękopisy, starodruki (XV-XVIII w.), nuty (dokumenty muzyczne), nagrania
dźwiękowe i audiowizualne (dokumenty dźwiękowe i audiowizualne), ryciny, rysunki, fotografie (dokumenty ikonograficzne), mapy (dokumenty kartograficzne) i mikrofilmy, liczyły 8781263 wol./j. (w 2014 roku – wol./j.), a wraz z dubletami, których było 164883, łącznie – 8946146 wol./j.

Zbiory zgromadzone w 2015 roku, objęte rejestracją, pochodziły z:

• wpływu egzemplarza obowiązkowego – 172634 wol./j. (w 2014 roku – 188148 wol./j.);
• zakupów – 5336 wol./j. (w 2014 roku – 3839 wol./j.);
• wymiany krajowej i zagranicznej – 5374 wol./j. (w 2014 roku – 6491 wol./j.);
• darów – 11123 wol./j. (w 2014 roku – 33505 wol./j.).

Łącznie zgromadzono 194467 wol./j (w 2014 roku – 231983 wol./j).

Podstawowym narzędziem budowania kompletnego archiwum piśmiennictwa polskiego jest egzemplarz obowiązkowy. Służy ono jednak także innym celom, w tym jako źródło do opracowywania bibliografii narodowej i tworzenia krajowej statystyki wydawniczej. W myśl Ustawy o egzemplarzu obowiązkowym, do Biblioteki Narodowej powinny trafiać po dwa egzemplarze wszystkich publikacji wydawanych w Polsce: książek, czasopism, gazet, druków muzycznych, atlasów, map, globusów oraz druków ulotnych
dokumentujących życie społeczne, jak również dokumentów dźwiękowych, audiowizualnych i elektronicznych.
Od 2012 roku obowiązują w BN nowe zasady rejestracji wstępnej egzemplarza obowiązkowego, dzięki którym zminimalizowano wewnętrzne procedury związane z wpływem egzemplarza obowiązkowego, co znacznie przyspieszyło proces katalogowania zbiorów (zwłaszcza książek), przekazywanych jako egzemplarz obowiązkowy do BN. Dzięki zmianie każdy egzemplarz obowiązkowy, po rejestracji w Kancelarii BN, następnego dnia rano dostarczany jest do odpowiedniego zakładu i od razu przydzielany
katalogerom. Czas katalogowania nie przekracza doby – pełne opisy formalne i rzeczowe, wprowadzane przez tę samą osobę, w dniu następnym widoczne są już w katalogu BN.
Po sporządzeniu opisu każda książka otrzymuje wszystkie znaki własnościowe i zostaje zabezpieczona przed wyniesieniem poza teren książnicy.

W 2015 roku rejestracją objęto 172634 wol./j (w 2014 – 188148 wol./j.) przekazane Bibliotece Narodowej przez wydawców w ramach egzemplarza obowiązkowego o łącznej wartości szacowanej na 6262289,65 zł (w 2014 – 8347207,30 zł). W 2015 roku w stosunku do całości wpływu materiałów bibliotecznych egzemplarz obowiązkowy stanowił 88,8 proc. (w 2014 roku – 81,1 proc.).

Mimo względnej stabilności wpływu egzemplarza obowiązkowego książek i czasopism ocenia się, że blisko 10 proc. publikacji nie trafia do Biblioteki Narodowej. Pozostała część pozyskiwana jest poprzez zakupy bądź wymianę z innymi bibliotekami krajowymi i zagranicznymi. Poniżej przedstawiona została skala wpływu książek w ramach egzemplarza obowiązkowego.

Wśród kompetencji Biblioteki Narodowej znajdują się również liczne zadania zlecane przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Decyzją ministra kultury z 22 października 2009 roku Biblioteka Narodowa zarządza programem „Zakup nowości wydawniczych dla bibliotek”, który stał się programem własnym Narodowej Książnicy.

W 2015 roku dofinansowanie z tego tytułu wyniosło 25 mln zł, a żelazną zasadą programu jest obowiązek spożytkowania 1/3 kwoty dotacji na zakup nowości wydawniczych dla dzieci i młodzieży.

Do 2013 roku w Bibliotece Narodowej działał, powołany zarządzeniem ministra kultury, osobny Zakład Znormalizowanych Numerów Wydawnictw. Na skutek zmian wprowadzonych w 2013 roku w strukturze BN działają samodzielne stanowisko pracy oraz Zespół Zadaniowy do spraw znormalizowanych numerów ISBN i ISMN. Powołano też Pracownię Narodowy Ośrodek ISSN, działającą w ramach Zakładu Czasopism.

W 2015 roku przydzielono wydawcom książek 3228 pul numerów (w 2014 roku – 3082), w tym 2464 nowe (w 2014 – 2359) i 763 kontynuacje (w 2014 – 723). Stan bazy polskich wydawców na koniec 2015 roku wynosił 46400 rekordów (w 2014 – 41924), w tym 4506 wydawców zarejestrowało się w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2015 roku w nowym systemie e-ISBN.

W 2015 roku nadawanie numerów ISBN odbywało się przede wszystkim za pośrednictwem wspomnianego serwisu, uruchomionego 24 października 2014 roku. Nowe narzędzie służy do błyskawicznego nadawania i zarządzania numerami ISBN oraz powiązanych z nimi danymi. Jest to pierwsza w Polsce e -usługa publiczna skierowana do branży wydawniczej. Serwis e-isbn, oparty na otwartej specyfikacji onix 3.0, służy ułatwieniu przepływu zestandaryzowanych metadanych na rynku książki i podniesieniu jakości informacji w obiegu publicznym. Ma on przede wszystkim usprawnić i unowocześnić obecne procedury przyznawania numerów. Wydawcy mogą ograniczyć czas poświęcany na występowanie o kolejne pule numerów ISBN oraz przekazywanie informacji  o numerach wykorzystanych. Dzięki funkcjonalnościom aplikacji wydawca może traktować serwis elektronicznego nadawania ISBN jako miejsce zarządzania swoją produkcją wydawniczą. Serwis e-ISBN od początku funkcjonowania zyskał uznanie wydawców. Dodatkowym atutem elektronicznego systemu jest możliwość śledzenia nowości wydawniczych przez niezarejestrowanych
użytkowników, wśród nich – księgarzy i bibliotekarzy – czytamy w „Sprawozdaniu Biblioteki Narodowej za rok 2015”33.

Biblioteka Narodowa to największa w Polsce biblioteka publiczna udostępniająca zbiory prezencyjnie – w czytelniach i w ramach wypożyczeń międzybibliotecznych. Narodowa Książnica odnotowuje systematyczny spadek liczby użytkowników korzystających z jej zbiorów w sposób tradycyjny. Znacznie więcej czytelników korzysta z baz danych, katalogów internetowych i – przede wszystkim – z zasobów działającej od września 2006 roku cyfrowej Biblioteki Narodowej Polona.

W 2014 roku po raz pierwszy od kilku lat odnotowano wyraźny wzrost liczby czytelników korzystających ze zbiorów Narodowej Książnicy w czytelniach. To rezultat wprowadzenia kilku zmian o charakterze organizacyjnym. Stan księgozbioru podręcznego wynosił na koniec roku 19666 tytułów (w 2013 – 17200). W omawianym okresie m.in. zwiększono maksymalną liczbę rewersów składanych jednorazowo przez czytelnika z 5 do 10. Ponadto nastąpiło wydłużenie czasu otwarcia BN dla czytelników. W 2014 roku biblioteka była czynna od poniedziałku do soboty w godz. 8.30–20.30, również w okresie wakacyjnym.

Ogółem w 2014 roku Bibliotekę Narodową odwiedziły 123132 osoby (w 2013 – 102918, w 2012 – 108904, w 2011 – 118283, w 2010 – 136061), którym w czytelniach udostępniono 437569 wol./j. (w 2013 – 328073, w 2012 – 17425, w 2011 – 19149, w 2010 – 20163). W 2015 roku Bibliotekę Narodową
odwiedziły 126283 osoby, którym w czytelniach udostępniono 405609 wol./j. W omawianym okresie zarejestrowano 14225 nowych czytelników (w 2014 – 16371). W „Sprawozdaniu BN” podkreślono  również, że przez lata najliczniejszą grupę wśród nowych czytelników BN stanowili studenci (blisko 50 proc.). Od 2012 roku tendencja ta ulega stopniowej zmianie. W 2015 roku studenci stanowili 33 proc. (4711 osób), pracownicy naukowi – 8,5 proc. (1225 osób), uczniowie – 4,5 proc. (645 osób), nauczyciele –
2 proc. (250 osób), zaś najliczniejszą grupę tworzyli przedstawiciele innych zawodów – 52 proc. (7394 osoby).

W 2015 roku konsekwentnie rozwijano także serwisy internetowe Biblioteki Narodowej ze szczególnym uwzględnieniem multimediów i blogów. Odnotowano 570655 użytkowników strony www.Bn.org.pl (w 2014 roku – 522627). Wzrosła także do 1327544 liczba wizyt (sesji) na stronie www.bn.org.pl (w 2014 roku – 1244853 sesje). Minimalnie spadła łączna liczba odsłon poszczególnych podstron: w 2015 roku zanotowano 6683241 odsłon strony (w 2014 – 6778729).
Od 2009 roku w strukturach Biblioteki Narodowej działa Repozytorium Dokumentów Elektronicznych, które gromadzi wydawnictwa zwarte i ciągłe, publikowane wyłącznie w wersji cyfrowej i udostępniane przez internet. Dokumenty elektroniczne nadsyłane są dobrowolnie przez wydawców w ramach egzemplarza obowiązkowego. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Kultury i Sztuki z 6 marca 1997 roku, w sprawie wykazu bibliotek uprawnionych do otrzymywania egzemplarzy obowiązkowych poszczególnych rodzajów publikacji oraz zasad ich przekazywania (Dz.U. 1997, nr 29, poz. 161), w Polsce prawo do egzemplarza obowiązkowego dokumentów elektronicznych przysługuje dwóm bibliotekom: Bibliotece Jagiellońskiej i Bibliotece Narodowej.

Dla każdego wydawnictwa zgłaszającego się do Repozytorium zostaje utworzone konto z hasłowanym dostępem, na które wydawcy samodzielnie przekazują publikacje. Redaktorzy Repozytorium dokonują korekty wprowadzanych metadanych dokumentów i ewentualnie je uzupełniają. Następnie dla każdego zarchiwizowanego tytułu bibliotekarze opracowują rekord bibliograficzny w katalogu komputerowym wraz z adnotacją o lokalizacji dokumentu. W 2015 roku wydawcy przekazali do Repozytorium 50243 jednostki zasobu (w 2014 roku – 50243).

 

[32, 33]. „Sprawozdanie Biblioteki Narodowej za rok 2015”, www.bn.org.pl