Czwartek, 22 grudnia 2016

Konsolidacja kapitałowa wydaje się być naturalnym zjawiskiem dla rynku kreatywnego na jego obecnym etapie rozwoju. Z jednej strony to praktyczne rozwiązanie, służące stabilizacji, a następnie także rozwojowi prowadzonej działalności biznesowej, a z drugiej jedna z efektywnych form wychodzenia z recesji. Często bowiem z konsolidacją wiązane są nadzieje, zwłaszcza w obszarze synergii i oszczędności. Oczywiście konsolidacja to także poważne potencjalne zagrożenia, zarówno dla konsumentów, jak i dla konkurencji.

Zdecydowanie najważniejszą zmianą własnościową, jaka dokonała się w ostatnich latach, była sprzedaż akcji sieci księgarskiej Matras, przez kontrolujące ją przez dwie dekady, zachodnie fundusze inwestycyjne. Jednak firmy z sektora wydawniczego przyjęły tę transakcję jako pewnego rodzaju rozczarowanie. Nowym właścicielem sieci została spółka celowa Nowe Powierzchnie, a za całym projektem inwestycyjnym stał Jerzy Kowalewski, w branży znany z konceptu salonów multimedialnych Traffic Club.

Jeszcze w czerwcu 2014 roku, przed finalizacją transakcji, która nastąpiła latem, Nowe Powierzchnie udzieliły sieci Matras pożyczki w wysokości 30 mln zł. Środki te częściowo wykorzystano na redukcję zobowiązań finansowych sieci wobec dostawców, a także na inwestycje w poszerzenie asortymentu handlowego i dalszy rozwój, w tym nowe księgarnie. Wraz ze zmianami właścicielskimi sieć rozpoczęła wdrażanie nowej strategii biznesowej, m.in. w obszarze działalności działu handlowego. Jednak przyjęte kierunki działania w krótkim czasie niebezpiecznie zbliżyły Matrasa do modelu działania jego głównego konkurenta w sektorze stacjonarnej sprzedaży detalicznej książek, czyli Empiku, co zetknęło się z masową negatywną reakcją znacznej części dostawców sieci. W efekcie kilkunastomiesięcznego pogłębiania się impasu w kontaktach między Matrasem a wydawcami i kilkakrotnych roszadach personalnych, w pierwszym kwartale 2016 roku stery firmy objął sam Jerzy Kowalewski, który został prezesem jej zarządu.

Zresztą wynik zmian właścicielskich w firmie był szeroko komentowany na rynku, zwłaszcza, że  przeważali zwolennicy dalej idących zmian i inwestycji w sieć księgarską inwestora branżowego, który był postrzegany jako najlepszy potencjalny partner do biznesowej współpracy. Zwłaszcza, że wśród podmiotów zgłaszających poważne zainteresowanie przejęciem sieci nie brakowało wiarygodnych graczy i jednocześnie sprawdzonych inwestorów z konkretnymi osiągnięciami w tym zakresie na koncie. Wśród firm zainteresowanych przejęciem kontroli nad siecią wymieniano bowiem Firmę Księgarską Olesiejuk, która współpracowała przy tym projekcie z funduszem Ipopema, SIW Znak, a także konsorcjum kilku wydawców, wśród których prym wiedli oficyna Sonia Draga i wydawnictwo Prószyński Media, wspierani również przez podmiot z rynku finansowego.

Kolejnym z istotnych wydarzeń o charakterze konsolidacyjnym, choć w praktyce transakcja ta stanowi pokłosie umowy o charakterze międzynarodowym, było przejęcie polskiego oddziału LexisNexis przez Wolters Kluwer Legal & Regulatory, część koncernu Elsevier. Jednocześnie umowa dotyczyła przejęcia kanadyjskiej części Wolters Kluwer przez LexisNexis. Operacyjne połączenie obu firm trwało kilka miesięcy i zostało ostatecznie sfinalizowane pod koniec listopada 2014 roku.

Kilka tygodni wcześniej doszło natomiast do innej ważnej zmiany własnościowej w segmencie wydawców specjalistycznych. Chodzi o transakcję przejęcia oferty produktowej wydawnictwa Dr Josef Raabe przez poznańską oficynę Forum Media Polska Sp. z o.o. Dzięki temu przejęciu: firma wypracowała sobie pozycję lidera na rynku profesjonalnych publikacji i rozwiązań on-line w sektorze szkolnym, czyli chodzi o oferty skierowanej do kadr zarządzającej i merytorycznej edukacji, wzbogacając własne portfolio o kilkanaście pozycji o charakterze poradnikowym oraz serwisy on-line (79).

Kontekst międzynarodowy decydował również o specyfice innej zmiany własnościowej z ostatnich lat. W kwietniu 2015 roku ogłoszono zamiar utworzenia nowych oddziałów HarperCollins Publishers w Holandii, krajach skandynawskich, Japonii i w Polsce80. Ten ostatni oddział powstał na bazie wydawnictwa Arlequin (marka Harlequin), które w wyniku transakcji na rynku międzynarodowym stało się własnością koncernu. Podobnie jak jego poprzedniczka, oficyna HarperCollins Polska z siedzibą w Warszawie obejmuje zasięgiem rynek polski, czeski, słowacki oraz turecki.

Wcześniej, bo na przełomie 2013 i 2014 roku miała miejsce jedna z największych w ostatnich latach akwizycji na rynku prasowym – przejęcia przez Burda International (wydawcy m.in. czasopism „Elle”, „Dobre Rady” czy „Burda”) kontroli nad należącymi do grupy Bertelsmann spółkami, posiadającymi m.in. tytuły „Gala”, „Claudia”, „National Geographic Edycja Polska” czy „Focus Historia”. W rezultacie na rynku książkowym pojawiła się nowa marka wydawnicza pod nazwą Burda Książki, automatycznie zastępując G+J Książki, brand rozpoznawalny przede wszystkim z oferty turystycznej, literatury podróżniczej autorek takich jak Beata Pawlikowska i Martyna Wojciechowska, a także popularnej literatury sensacyjnej i obyczajowej.

Według zgoła odmiennego scenariusza potoczyły się losy firmy Weltbild Polska, która powstała w 2011 roku w wyniku mariażu polskich oddziałów koncernów Weltbild i Bertelsmann. Jednak już pod koniec 2012 roku Weltbild podjął decyzję o wycofaniu się z działalności na polskim rynku. Decyzja niemieckiego właściciela oznaczała pojawienie się okazji do przejęcia konglomeratu aktywnego w kilku obszarach rodzimego biznesu. W kolejnych miesiącach doszło do podzielenia firmy i sprzedaży poszczególnych jej części: wydawnictwa Świat Książki, sieci detalicznej oraz sklepu Weltbild.pl.

Jako pierwsza nabywcę znalazła sieć detaliczna Świat Książki, a jej nowym właścicielem została kontrolowana przez fundusz Ipopema spółka Dressler Dublin.

Następnie właścicielem wydawnictwa Świat Książki została wrocławska oficyna Bukowy Las. W połowie roku nowy właściciel przejął operacyjną
kontrolę nad wydawnictwem.

Prezesem zarządu nowej spółki, która pozostała jednak prawnym następcą poprzedniego podmiotu, został Zbigniew Czerwiński, od lat związany z wydawnictwem Bellona, które od pierwszej połowy 2011 roku pozostaje – pośrednio – także powiązane kapitałowo z wrocławską oficyną. Założenie jest takie, że chcemy budować ciągłość tej firmy, tylko może na bardziej racjonalnych zasadach niż poprzednio. Moim zadaniem jest właśnie wprowadzenie racjonalności w jej działania – charakteryzuje biznesowe
credo „nowego” Świata Książki jego szef (81).

Jednym z aktywów przynależnych marce wydawniczej była witryna www.swiatksiazki.pl, w poprzedniej strukturze zdominowana przez wizję promowania e-sklepu Weltbild.pl. W krótkim czasie po reaktywacji
wydawnictwa witryna rozpoczęła ponowną działalność, wykorzystując nowopowstałe powiązania  biznesowe, w tym przejmując operacyjną działalność e-sklepu Fabryka.pl oraz oferując możliwość darmowego odbioru zamówień w księgarniach ponownie intensywnie rozwijanej sieci stacjonarnych księgarń Świat Książki.

Jako ostatnia przeprowadzona została sprzedaż sklepu Weltbild.pl, którego nabywcą okazała się Grupa PWN. Podmiot ten był również bohaterem innych przejęć, w ciągu kilku następnych miesięcy stał się bowiem nabywcą księgarni internetowej Lideria.pl oraz serwisu społecznościowego Biblionetka. Kolejne aktywności akwizycyjne Grupy PWN przypadają na pierwszą połowę 2016 roku, kiedy firma przejęła prawa do produkcji Wydawnictwa WNT, kontynuatora tradycji nieudolnie skomercjalizowanych, a następnie  upadłych Wydawnictw Naukowo-Technicznych.

Wspomniany już rok 2013 obfitował w wiele wydarzeń o charakterze konsolidacyjnym. Kolejnym z nich była zmiana właścicielska, która nastąpiła w sklepie internetowym Merlin.pl. Wcześniejszy projekt fuzji sklepu z jednym z jego głównych konkurentów, czyli sklepem Empik.com, został zablokowany przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. W efekcie kilka miesięcy po decyzji UOKiK, EM & F nabył 70 proc. udziałów w znanej łódzkiej księgarni internetowej Gandalf.com.pl. Transakcja zamknęła się kwotą 12 mln zł. Przejęcie Gandalfa zostało obliczone na mocne wejście EM & F w rynek internetowej sprzedaży podręczników.

W tym miejscu warto jednak przypomnieć, że nowym właścicielem Merlina została w 2013 roku sieć sklepów Czerwona Torebka, choć w 2015 roku, w wyniku zmian w strategii właścicieli, e-sklep popadł w poważne tarapaty finansowe, które skutkowały wręcz zawieszeniem działalności sprzedażowej. Handlowa reaktywacja marki Merlin nastąpiła w pierwszych miesiącach 2016 roku, jednak działalność handlowa odbywa się w kompletnie odmiennych warunkach biznesowych. Szczegółowo o tych kwestiach piszemy
w tomie „Rynku książki” poświęconym dystrybucji, w części na temat sprzedaży bezpośredniej.

Przełom roku 2014 i 2015 był czasem kolejnej odsłony, zapoczątkowanego w połowie 2011 roku,  inwestycyjnego projektu NFI EM & F, właściciela m.in. sieci salonów Empik. W ciągu kilku miesięcy giełdowy podmiot dokonał konsolidacji oferty przejętych wydawnictw: Buchmann, W.A.B. i Wilga, zachowując ich znaki towarowe. Negatywna ocena tych wydarzeń przez rynek przeplatała się z komentarzami na temat kolejnych potencjalnych inwestycji EM & F, a wśród potencjalnych podmiotów do zakupu znajdowały się takie spółki wydawnicze jak: Publicat czy Multico. W ostatnich kilkunastu miesiącach dominujący właściciel finalizował wykup pozostałych udziałów w oficynach Buchmann, W.A.B. i Wilga, co skutkowało również rozstaniem z kluczowymi w przeszłości dla tych firm menedżerami, jednocześnie ich byłymi współwłaścicielami.

Pod koniec 2012 roku, w wyniku konsolidacji wspomnianych oficyn, doszło do utworzenia Grupy Wydawniczej Foksal. W 2012 roku EM & F przejął także kontrolę nad należącymi do W.A.B. udziałami w spółce Biblioteka Akustyczna, zajmującej się wydawaniem audiobooków. W późniejszym czasie 100 proc. udziałów w tej spółce znalazło się w portfelu inwestycyjnym EM & F.

Przy analizie zmian własnościowych należy wspomnieć także o sprzedaży przez Grupę ITI w połowie 2012 roku wydawnictwa Pascal. Głównym udziałowcem oficyny został związany z nim już wcześniej Jacek Kostrzewa, a jednym ze wspólników jest także prezes zarządu wydawnictwa, Andrzej Rosner. Pascal pozostaje liderem rynku przewodników turystycznych, na którym w połowie 2013 roku doszło do poważnej zmiany, wywołanej przez decyzję koncernu Hachette o ograniczeniu działalności na polskim rynku. Tym samym zrezygnowano m.in. z cenionej serii „Przewodniki Wiedzy i Życia”. Długo trwały rozmowy z potencjalnymi nabywcami licencji do tej znanej i cenionej serii, w tym kontekście wymieniano m.in. wydawnictwo ExpressMap, jednak ostatecznie w 2015 roku nowym właścicielem tych przewodników została Firma Księgarska Olesiejuk.

Zmiany dotyczą także rynku publikacji cyfrowych. Pod koniec 2012 roku została powołana spółka dystrybucyjna Platforma Dystrybucyjna Wydawnictw. W gronie udziałowców nowego podmiotu znalazło się siedem oficyn: Sonia Draga, Nasza Księgarnia, Czarna Owca, Zysk i S-ka, Rebis, Prószyński Media i Wydawnictwo Literackie. Kilka miesięcy później dołączyło do nich również wydawnictwo Media Rodzina. Celem tego projektu było uporządkowanie i konsolidacja polityki współwłaścicieli w zakresie dystrybucji książek w plikach.

Grupa wydawnictw szybko doszła do wniosku, że trzeba podjąć próbę opanowania sytuacji na rynku, ponieważ zauważalne tendencje są złe, zwłaszcza jeżeli bierzemy pod uwagę obciążenie kosztami budowy rynku. Trzeba pamiętać, że wydawcy byli także bardzo mocno naciskani przez  licencjodawców, którzy zgłaszali wręcz absurdalne żądania co do wysokości opłat z tytułu honorariów autorskich. Do tego doszły jeszcze inne ważne aspekty, jak na przykład bezpieczeństwo transakcji. Generalnie uzbierało się sporo spraw kardynalnych, które przyświecały powstaniu podmiotu takiego jak PDW. I chyba udało nam się stworzyć dobre narzędzie do rozwiązywania wcześniej wspomnianych problemów, czego widocznym efektem jest przykładowe obniżenie rabatów na rynku tytułów cyfrowych do 30 proc. – tak powody powstania PDW opisuje prezes platformy, Marek Dobrowolski (82).

W połowie 2015 roku wśród współwłaścicieli nastąpiła zmiana – ze spółki odeszło Wydawnictwo Sonia Draga, które zastąpił Publicat. Konsolidacja, według modelu przyjętego przez PDW, dotyczy przede wszystkim zbliżenia wydawców z zakresie zasad wpływających na realny kształt ich polityki handlowej. Ten koncept biznesowy okazał się w wielu aspektach wspólny i akceptowalny dla grupy kilkudziesięciu firm, które dystrybucję własnej oferty cyfrowej powierzyły platformie.

W grudniu 2014 roku kolejnej akwizycji dokonała Grupa Helion, która stała się większościowym udziałowcem Wydawnictwa Złote Myśli, pioniera na rynku książki elektronicznej w Polsce.

Konsolidacja kapitałowa postrzegana jest jako jeden ze sposobów ograniczenia strat ekonomicznych, jakie już dotknęły rynek podręczników szkolnych. Pierwsze kroki w kierunku przejmowania oferty konkurencji czyniły w ostatnich latach Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne. Latem 2013 roku poszerzono ofertę z zakresu edukacji zawodowej, przejmując prawa do blisko 170 publikacji z katalogu Wydawnictwa Rea. Rok później WSiP ogłosiły kolejną inwestycję, którą okazała się akwizycja oferty kluczowego dostawcy publikacji do nauki fizyki, krakowskiej oficyny ZamKor. Wejście państwa na rynek podręczników przyspieszy proces konsolidacji branży, a małym wydawnictwom coraz trudniej będzie poradzić sobie samodzielnie. Sądzę, że za kilka lat na rynku pozostanie tylko kilka dużych grup edukacyjnych. Jednocześnie przygotowywane od lat przez małych graczy podręczniki mają często dużą renomę wśród nauczycieli. Szkoda byłoby ich marki i dorobku. Właśnie dlatego zdecydowaliśmy się na przejęcie portfolio ZamKoru, choć nie wykluczamy przeprowadzania transakcji również w innych modelach – argumentował wówczas wspomniane transakcje prezes zarządu WSiP, Jerzy Garlicki (83).

Czołowi gracze rynku podręcznikowego (Nowa Era, WSiP czy Grupa Edukacyjna) zgromadzili w przeszłości zasoby kapitałowe, dzięki którym byli w stanie ograniczać wpływ negatywnych zmian, jakie zaszły na rynku dystrybucji publikacji szkolnych po 2014 roku. Oprócz inwestycji w rozwój kompetencji i oferty produktów cyfrowych oraz asortymentu do edukacji zawodowej, najsilniej eksplorowanym przez nie kierunkiem okazało się nauczanie języków obcych. Dotychczas nie skutkowało to jednak zbliżeniem
kapitałowym z czołowymi podmiotami wydawniczymi specjalizującymi się w ofercie językowej, a zostało ukierunkowane w stronę rynku szkół językowych.

Wiosną 2016 roku WSiP sfinalizowały przejęcie większościowych udziałów w Szkole Języków Obcych Profi-Lingua84, jednocześnie dokonując zdecydowanej restrukturyzacji firmy, m.in. z uwagi na specyfikę nowo wdrażanej strategii biznesowej.

Wydawcy szkolni wydają się być bardzo zainteresowani inwestycjami w podmioty działające na rynku edukacyjnym lub firmy rozwijające technologie skierowane do szkół, lub ewentualnym rozwojem kompetencji firm w tym zakresie z wykorzystaniem własnego wewnętrznego potencjału.

W ostatnich latach działania konsolidujące rynek były także domeną podmiotów wywodzących się z segmentu dystrybucyjnego. Dotyczy to zarówno podmiotów hurtowych jak i detalicznych. Z drugiej strony, od początku bieżącej dekady byliśmy świadkami stopniowego wycofywania się z polskiego rynku kapitału zagranicznego, który był na nim tak silnie obecny od połowy lat 90. XX wieku. Najbardziej jaskrawe przykłady odpływu kapitału zachodniego to: rezygnacja z działań operacyjnych koncernów takich jak Bertelsmann, Weltbild czy Langenscheidt, choć w tym ostatnim przypadku ofertę polskiego oddziału przejął wieloletni konkurent, także z niemieckim kapitałem, czyli oficyna LektorKlett. Wspomnieliśmy o rezygnacji z wydawania części oferty książkowej przez Hachette Livre, które obecność w Polsce ograniczyło do podręczników do nauki języka francuskiego oraz kioskowych kolekcji.

W opozycji do tego trendu pozostaje zaangażowanie szwedzkiego koncernu Bonnier, który na przełomie 2013 i 2014 roku stał się właścicielem 51 proc. udziałów w wydawnictwie Marginesy. Założyciele i dotychczasowi właściciele firmy, czyli Hanna Mirska-Grudzińska i Krzysztof Grudziński, zatrzymali 49 proc. udziałów i oboje pozostali członkami zarządu. Transakcji towarzyszyła deklaracja, według której inwestycja w Marginesy nie musi być jedyną na polskim rynku. Tak ideę i cele strategii inwestycyjnej
dla polskiego rynku, objętej przez koncern tłumaczył Joachim Kaufmann, ówczesny wiceprezes Bonnier Books New Markets: Przyznaję, że rozważamy możliwość zaangażowania kapitałowego w dwa lub nawet trzy kolejne podmioty wydawnicze na polskim rynku. Od razu zaznaczę jednak, że nie mamy żadnych konkretnych planów ani typów. Tak samo nie stawiamy sobie zadania, że do końca 2014 czy w 2015 roku musimy przeprowadzić takie transakcje (85).
I rzeczywiście, w latach 2015-2016 polski „oddział” Grupy Bonnier prowadził wielomiesięczne negocjacje w sprawie przejęcia od Grupy EMF kontroli nad Grupą Wydawniczą Foksal. Strony nie doszły jednak do porozumienia, a w efekcie w drugim kwartale 2016 roku rozmowy zakończono. Jednocześnie Marginesy realizowały strategię zrównoważonego rozwoju organicznego.

Autorski model konsolidacji rynku stopniowo wdraża w życie także wspomniane już wydawnictwo Sonia Draga. W pierwszej połowie 2016 roku ogłoszono przejęcie przez firmę oficyny Debit, co oznacza wyraźny zamysł intensywnego rozwoju oferty skierowanej do młodszych odbiorców (86). Właścicielka katowickiego wydawnictwa nie ukrywa także swoich aspiracji w zakresie inwestycji w innych sektorach rynku książki, w tym w dystrybucji zarówno książek papierowych, jak i cyfrowych.

 

79. „Forum przejęło wydawnictwo Raabe”, za: Rynek-ksiazki.pl z 16 października 2014.

80. „HarperCollins otwiera oddział w Polsce!”, Rynek-ksiazki.pl z dn. 15 kwietnia 2015

81. Rozmowa ze Zbigniewem Czerwińskim, prezesem zarządu i Darią Kielan, redaktorem
naczelnym wydawnictwa Świat Książki, „Biblioteka Analiz” nr 16/2013.

82. Rozmowa z Markiem Dobrowolskim, prezesem i Anną Gajewską, wiceprezesem zarządu
Platformy Dystrybucyjnej Wydawnictw, „Biblioteka Analiz” nr 18/2014.
83. „WSiP przejmują ofertę ZamKoru”, Rynek-ksiazki.pl z dn. 27 sierpnia 2014.

84. „WSiP przejęły firmę Profi-Lingua”, Rynek-ksiazki.pl z dn. 26 kwietnia 2016.

 

Zrealizowano ze środków finansowych Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego