Zdumiewające, jak mało jest prac poświęconych Janowi Matejce,
zaś albumu gruntownie omawiającego „Bitwę pod Grunwaldem”
w ciągu minionego półwiecza w ogóle nie było. A przecież ten obraz to wspaniała wizja artystyczno-historyczna największego polskiego
malarza, to nasza pamięć i tożsamość, to jedno z najznakomitszych
dzieł batalistycznych w malarstwie europejskim.

Opublikowany w 600. rocznicę victorii grunwaldzkiej monumentalne
tomiszcze niestrudzonego popularyzatora polskich dziejów,
historyka i dziennikarza, urzeka szatą graficzną. Kilkaset barwnych
zdjęć ukazuje imponujące warownie krzyżackie – zachowane
na Warmii, Mazurach i Pomorzu – zazwyczaj jedynie lekko naruszone
zębem czasu oraz poszczególne fragmenty plastycznego wizerunku
bitwy stoczonej 15 lipca 1410 roku, powstałego w genialnej
wyobraźni artysty.

Swoją drogą to właśnie Józef Szaniawski zaalarmował przed kilkoma
miesiącami opinię publiczną, że opus vitae Matejki wymaga pilnej
konserwacji. Mimo to różni ludzie od tzw. kulturalnego PR pod pretekstem
obchodów rocznicowych postanowili zwinąć obraz ze ściany
Muzeum Narodowego w Warszawie i wywieźć go najpierw do Krakowa,
a następnie Berlina. Inicjatorką pomysłu była Anda Rottenberg,
znana głównie z muzealnych skandali eks-dyrektor Zachęty. Szczęśliwie
znaleźli się i tacy, którzy uniemożliwili to niebezpieczne przedsięwzięcie,
bowiem wielokrotne rolowanie kolosalnego płótna mogło doprowadzić
do jego dewastacji.

Tom otwiera przedmowa śp. Tadeusza Płoskiego, biskupa polowego
Wojska Polskiego, który zginął w katastrofie lotniczej pod
Smoleńskiem 10 kwietnia br. Tekst jest datowany trzy dni wcześniej.
To prawdopodobnie ostatnie słowa napisane przez duchownego.