Pierwszym filmem fabularnym, który
zrealizowano w wytwórni Sfinks –
pionierskim i czołowym zarazem przedsiębiorstwie
kinematograficznym w Polsce
(1906-1939), założonym przez Aleksandra
Hertza była adaptacja powieści Elizy
Orzeszkowej „Meir Ezofowicz”. Ekipa
udała się do Piaseczna, gdzie realizowano
scenę żydowskiego wesela. „Zwabieni gwarem
sąsiedzi zaczęli ściągać do domu weselnego,
zupełnie nieświadomi, że uroczystość
nie jest prawdziwa. Zdjęcia się udały,
wesele skończono. Skandal wybuchł (…),
gdy w miejscowej karczmie Żydzi spotkali
weselników jedzących niekoszerne śniadanie.
Gdy wyszło na jaw, że zarówno wesele,
jak i weselnicy byli podrabiani, rozpętała
się awantura i aktorzy (…) uciekli czym
prędzej do kolejki”.

Inny problem pojawił się na planie filmowym
„Carskiej ochrany i jej tajemnic”
(1916 rok). Artystów dowożono dorożkami
na miejsca zdjęć. Ubrani w kostiumy
i z odpowiednią charakteryzacją niejednokrotnie
wywoływali popłoch i zdumienie.
„W plenerze realizowano scenę, w której
carska policja przeprowadzała obławę na
Polaków mieszkających w jednej z kamienic.
Przed bramą ustawiono przebranych
w mundury artystów, którzy mieli aresztować
wychodzących na ulicę Polaków. Okazało
się, że w budynku mieszkało kilku
niemieckich urzędników. Ponieważ zdjęcia
kręcono wczesnym rankiem, wychodzący
do pracy urzędnicy trafili prosto na plan
zdjęciowy, w ręce carskich żandarmów.
Przerażeni Niemcy zabarykadowali się we
własnych mieszkaniach i filmowcy długo
musieli tłumaczyć, że Rosjanie nie wrócili
do Warszawy”.

Gros produkcji Sfinksa cieszyła widzów,
ale krytycy mieszali ją z błotem,
gdyż wytwórnia schlebiała gustom zamiast
je kształtować. „W 1922 roku powstał
jubileuszowy, 50. film – »Tajemnica
przystanku tramwajowego«. Scenariusz
napisał Józef Relidzyński, legionista, poeta
i powieściopisarz. Zaprawiony w pisaniu
powieści rozrywkowych o charakterze
sensacyjnym i erotycznym stworzył
historię Kazi, która na tytułowym przystanku
spotkała podstarzałego, ale ciągle
pełnego uroku hrabiego. Opętana szaleńczą
miłością porzuca rodzinę i narzeczonego,
daje się uwieść hrabiemu, który
jednak szybko się nią nudzi i odprawia.
Dziewczyna wraca na przystanek i rzuca
się pod koła nadjeżdżającego tramwaju.
Potem nęka hrabiego w koszmarach,
co każe mu udać się do jej dawnego narzeczonego,
a ten – z zawodu golibroda
– podrzyna mu gardło. W roli Kazi wystąpiła
Jadwiga Smosarska, w roli hrabiego
– Kazimierz Junosza-Stępowski, a jako
narzeczony-morderca – Józef Węgrzyn”.
To nie jedyne gwiazdy Sfinksa. Największą
była niewątpliwie Pola Negri, debiutująca
tam przed kamerą.