Nakładem Instytut Polonika ukazała się praca dr hab. Anny Sylwi Czyż, prof. UKSW, zatytułowana „Pałace Wilna XVII-VIII wieku”. Publikacja jest pierwszym opracowaniem architektury pałacowej miasta dawnej Rzeczpospolitej. Katalog 41 pałaców z obszerną dokumentacją archiwalną, ilustracyjną oraz słownikiem architektów i budowniczych stanowi unikatowe kompendium wiedzy o pałacach. Monografia naukowa ukazała się w serii wydawniczej Instytutu Polonika „Studia i Materiały”.
Spotkanie promocyjne odbyło się w czwartek 30 czerwca w warszawskim Pałacu Staszica. Wzięli w nim udział: dr hab. Anna Sylwia Czyż, prof. UKSW, dr inż. arch. Wojciech Wółkowski z Wydziału Architektury Politechniki Warszawskiej oraz dr Karol Guttmejer z Instytutu Polonika.
Jak informuje wydawca, książka „Pałace Wilna XVII‒XVIII wieku” jest wszechstronnym przedstawieniem dziejów magnackich i szlacheckich rezydencji Wilna. W latach 2019-2021 dr hab. Anna Sylwia Czyż, prof. UKSW, realizowała finansowany przez Instytut Polonika projekt badawczy zatytułowany „Rezydencjonalna nowożytna architektura Wilna do 1795 r.”. Kwerendy w archiwach litewskich i polskich, wszechstronny stan badań oraz rozpoznanie zabytków w mieście, dało zaskakująco obszerny materiał do interpretacji, w konsekwencji czego powstała naukowa publikacja. Autorka w trzech syntetyczno-analitycznych rozdziałach przedstawia historyczne oraz architektoniczno-urbanistyczne uwarunkowania pałacowej architektury Wilna, charakterystykę wileńskiego środowiska architektów i budowniczych XVII–XVIII w. oraz najważniejsze tendencje, jak i odstępstwa w architektonicznym kształcie wileńskich rezydencji.
Prace badawcze przebiegały wieloetapowo i wymagały zastosowania nowej metodologii. Odpowiednia klasyfikacja badanych obiektów w oparciu o formę i funkcję pozwoliły autorce na wyróżnienie z obszaru badań pałaców miejskich i podmiejskich, wykluczając z nich kamienice.
– Należało określić źródła, które potwierdzałyby czy dana budowla była postrzegana jako pałac i czy dzisiejsze definicje pałacu są wobec niej nadal adekwatne. W tym względzie kluczowe okazały się spisy podatkowe z XVII-XVIII w., ale też dawna kartografia Wilna. W ten sposób 20 pierwszych pałaców, które można było wskazać w tkance miejskiej, zostało uzupełnione o kolejne budynki i książka zawiera w sumie 41 obiektów. Część z nich nie dotrwała do naszych czasów i znana jest jedynie z archiwaliów jak pałac Chomińskich na Puszkarni, pałace Radziwiłłów: Wojewodziński, Kardynalia, Bogusławowski, czy Tyszkiewiczów przy ul. Niemieckiej. Inne z kolei zostały bardzo mocno przebudowane w XIX w., jak choćby pałac Hlebowiczów późniejszy Pociejów. Wśród wileńskich rezydencji są też prawdziwe perełki, jak antokolskie pałace Sapiehów i Słuszków czy pałac Hetmański Paców – stwierdziła dr hab. Anna Sylwia Czyż.
Dr Karol Guttmejer z Instytutu Polonika ocenił, że „książka ta to nie tylko monumentalna – licząca prawie 700 stron ‒ pierwsza naukowa rozprawa o pałacach Wilna, to także pierwsza taka synteza o pałacach znaczących miast Rzeczpospolitej. Na podobne opracowanie czeka Warszawa, Kraków, a także Lwów i Grodno. Stanowi niepodważalny wkład do dalszych syntetycznych i monograficznych badań nowożytnych rezydencji szlacheckich nie tylko w stolicy Litwy, ale i w innych historycznych miastach dawnej Rzeczypospolitej”.
Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą Polonika jest wyspecjalizowaną państwową instytucją kultury powołaną w 2017 roku przez prof. Piotra Glińskiego, ministra kultury i dziedzictwa narodowego. Instytut prowadzi projekty o charakterze konserwatorskim, naukowo-badawczym, edukacyjnym i popularyzatorskim. Dzięki nim zachowywane są materialne świadectwa naszych dziejów i przywracana jest pamięć o ważnych dla współczesnych Polaków osobach oraz istotnych faktach historycznych.
