Komitet Nauk o Sztuce PAN przyznał 9 września w drodze głosowania cztery nagrody. Nagrodę w zakresie filmoznawstwa przyznano Sebastianowi Jagielskiemu za książkę „Przerwane emancypacje. Polityka ekscesu w kinie polskim lat 1968-1982” (Universitas), w zakresie historii sztuki Annie Sobeckiej za książkę „Obrazowanie natury w nowożytnym Gdańsku. O kulturze kolekcjonerskiej miasta” (słowo/obraz terytoria), w zakresie muzykologii Pawłowi Gancarczykowi za książkę „Petrus Wilhelmi de Grudencz” (Instytut Sztuki PAN) oraz w zakresie teatrologii Zbigniewowi Majchrowskiemu za książkę „Krypta Gustawa” (Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego).

Monografia Sebastiana Jagielskiego „Przerwane emancypacje. Polityka ekscesu w kinie polskim lat 1968-1982”jest konsekwencją tematyki badawczej od lat podejmowanej przez tego autora. Głównym pojęciem operacyjnym jest figura ekscesu, rozumiana tu nie tylko jako przekroczenie normy kulturowej czy cielesnej, ale przede wszystkim jako „struktura odczuwania” (za Raymondem Williamsem). Jeśli eksces jest formą emancypacyjną – jak chce tego Sebastian Jagielski – to kino ekscesu tworzy utopijne projekty zmiany społecznej, manifestuje brak zaufania do norm, jest wrażliwe na różnicę, burzy dawne i testuje nowe relacje społeczne, przygląda się ludzkiej cielesności (s. 32-33). Autor analizuje filmy Andrzeja Żuławski, Jerzego Kawalerowicza, Andrzeja Wajdy, Tadeusza Junaka i Waleriana Borowczyka, proponując spojrzenie na kino polskie z perspektywy teorii afektywnych. Przyjęta przez autora propozycja metodologiczna stanowi wyzwanie dla tradycyjnej refleksji filmoznawczej, a równocześnie jest ważnym głosem w debacie nad kondycją polskiej humanistyki w XXI wieku. „Przerwane emancypacje” to nie tylko książka nowatorska w treści i formie, lecz również znakomicie napisana, atrakcyjna dla czytelnika spoza wąskiego kręgu specjalistów, a przy tym prowokacyjna i zachęcająca do polemiki.

Książka Anny Sobeckiej „Obrazowanie natury w nowożytnym Gdańsku. O kulturze kolekcjonerskiej miasta” analizuje gdańskie kolekcje naturaliów i pokazuje ich oddziaływanie na miejscową sztukę, prowadząc tym samym do ważnej reinterpretacji malarskich wyobrażeń przyrody i martwych natur. Autorka dokonała nie tylko żmudnej rekonstrukcji zbiorów przyrodniczych na podstawie wnikliwych kwerend archiwalnych, ale też przekonująco związała kulturę kolekcjonerską z ówcześnie powstającą sztuką. Książka stanowi nowatorską propozycję interdyscyplinarnych badań nowożytnej kultury mieszczańskiej Europy północnej, gdyż prezentuje problematykę gdańską na szerokim tle porównawczym. Jest też ważnym wkładem w zrozumienie fenomenu kulturowego miasta nad Motławą w XVII i XVIII wieku.

Bohater monografii Pawła Gancarczyka „Petrus Wilhelmi de Grudencz” jest znany w Polsce jako Piotr z Grudziądza, kompozytor i poeta łaciński, odkryty przed niemal 50 laty przez czeskiego muzykologa Jaromira Černego. Autor bazując na szerokiej bazie źródłowej przedstawia twórcę od strony jego biografii, źródeł twórczości, uprawianych gatunków muzycznych oraz wybranych dziel. Ponieważ terenem działalności Petrusa – urodzonego w państwie zakonu krzyżackiego, studenta Uniwersytetu Krakowskiego i kapelana cesarza Fryderyka III – była Europa Środkowa, a jego twórczość jest głęboko osadzona w tradycjach muzycznych Polski, Śląska, Czech i krajów niemieckich, autor poprzez sylwetkę Petrusa ukazuje również cechy kultury całego regionu. Krytycznie odnosi się do rozpowszechnionych w muzykologii modeli historiografii, proponując spojrzenie na muzykę przez pryzmat sieci powiązań regionalnych oraz kultury uprawianej przez niższe i średnie warstwy społeczeństwa późnośredniowiecznego. Powstała niejako alternatywna historia muzyki XV wieku, słabo dostrzegana w dotychczasowych ujęciach syntetycznych, a nawet wykluczana z dyskursu muzykologicznego, zwłaszcza w Europie Zachodniej. Oprócz metod właściwych dla swojej dyscypliny, autor przeprowadza również badania prozopograficzne i kodykologiczne, sięga również po wiedzę z zakresu filologii łacińskiej, analizując poezję Petrusa w kontekście tworzonej przez niego muzyki. „Powstała praca, której nie da się̨ już pominąć w badaniach nad XV-wieczną kulturą muzyczną Europy Środkowej. Zebrany w niej materiał na długi czas wyznaczać będzie punkt orientacyjny dla tych, którzy w przyszłości podejmą̨ zagadnienie życia i twórczości Petrusa” (prof. Czesław Grajewski).

Książka Zbigniewa Majchrowskiego „Krypta Gustawa”, będąca kontynuacją jego pracy „Cela Konrada. Powracając do Mickiewicza” (Gdańsk 1998), przynosi błyskotliwe odczytanie teatralnych inscenizacji „Dziadów” po zmianie ustrojowej w 1989 roku i dowodzi, że paradygmat romantyczny – wbrew prognozom o jego zmierzchu – stanowi nadal wzorzec dla kultury polskiej. Jednym z ważnych tematów tej książki jest zmiana emocji twórców i widzów wyrażanych w spotkaniu z „Dziadami”. Zbigniew Majchrowski śledzi uwikłania dramatu Mickiewicza we współczesne dyskursy i dowodzi, ze teatr także dzisiaj stanowi czułe medium społecznej wrażliwości. Omawiane inscenizacje dowodzą, że teatr sięgający w ostatnim trzydziestoleciu po „Dziady” chce wyrażać obecne potrzeby i cele społeczności myślącej nowocześnie. Teatr zdejmuje z ważnego dla Polaków dramatu interpretacyjne klisze; reżyserzy i reżyserki, aktorzy i aktorki dekonstruują mity narodowe dodane, dopisane, doklejone do dramatu Mickiewicza. Oddzielną, równoległą narrację tworzy warstwa ikonograficzna książki: nieoczywiste zestawienia fotografii snują wizualną opowieść o teatrze i Polsce.

W konkursie o Nagrodę Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk za wybitne osiągnięcia naukowe z zakresu nauk o sztuce nominowano również następujące publikacje:

w zakresie filmoznawstwa:

– Paweł Biliński, “Kinematograf o sobie. Autotematyzm w polskim filmie fabularnym” (Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego)

– Mariola Marczak, “Valerio Zurlini -liryczny egzystencjalista europejskiego kina” (Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego)

 

w zakresie historii sztuki:

– Filip Lipiński, “Rewizje wizualnej mitologii Stanów Zjednoczonych” (Wydawnictwo Naukowe UAM)

– Cezary Wąs, “Cień Boga w ogrodzie filozofa. Parc de La Villette w Paryżu w kontekście filozofii chôry” (Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego)

 

w zakresie muzykologii:

– Maciej Gołąb, “Mazurek Dąbrowskiego. Muzyczne narodziny hymnu” (Narodowy Instytut Fryderyka Chopina)

– Sylwia Makomaska, “Muzyka na peryferiach uwagi. Od musique d’ameublement do audiomarketingu” (Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego)

 

w zakresie teatrologii:

– Patryk Kencki, “Staropolski Molière” (Instytut Sztuki PAN)

– “Polska awangarda teatralna 1919–1939. Antologia”, pod red. Doroty Fox i Dariusza Kosińskiego (Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego).