Niedziela, 2 października 2022
WydawcaWojskowe Biuro Historyczne, IPN
AutorTomasz Niklas
Recenzent(pk)
Miejsce publikacjiWarszawa
Rok publikacji2022
Liczba stron168
Tekst pochodzi z numeru MLKMagazyn Literacki KSIĄŻKI 9/2022

Książka prezentuje dzieła sztuki odnoszące się do słynnego „Cudu nad Wisłą” z sierpnia 1920 roku, które powstały w okresie 19 lat: od okresu tużpobitewnego do września 1939 roku. Są wśród nich obrazy olejne, projekty architektoniczne, medale, pocztówki, a nawet ozdobione wizerunkami bohaterów kartki żywnościowe. Niektóre mają charakter personifikujący – ukazują wydarzenie historyczno-militarne poprzez pryzmat osoby wodza i twórcy zwycięstwa, marszałka Józefa Piłsudskiego. Inne eksponują postać idącego wraz z polskimi żołnierzami do kontrnatarcia kapelana Wojska Polskiego, ks. Ignacego Skorupkę, ponoszącego śmierć z krucyfiksem w ręku od bolszewickiej kuli. Większość ujmuje jednak bitewne starcie w kontekście wysiłku i poświęcenia zwykłego żołnierza, nieznanego bohatera.

Wśród autorów są twórcy o różnej randze artystycznej i skali popularności. Najsłynniejszym z dzieł jest obraz Jerzego Kossaka „Cud na Wisłą” z roku 1930, w którym bitewny realizm idzie w parze „z unoszącą się nad polskimi oddziałami postacią Maryi, której towarzyszy wyłaniająca się zza chmur szarżująca husaria”. Popularność zdobyła również środkowa część tryptyku Wojciecha Kossaka „Wizja Wojska Polskiego” (1935), ukazująca bitewny fragment z pozostającą w bezruchu na skarpie wiślanej postacią dowodzącego ofensywą Komendanta na kasztance. Mniej znane są obrazy: Mikołaja Wisznickiego „Cud krwi”(1930) czy Michała Byliny „Bitwa pod Warszawą” (1939). Najwcześniej, jeszcze w 1920 roku, powstały alegoryczne dzieła – Zygmunta Jasińskiego („Alegoria zwycięstwa w 1920 roku”), Bronisława Wiśniewskiego („Ranny żołnierz i syrena”) oraz drzeworyt Władysława Skoczylasa „Obrońca Warszawy”, a w dziesięć lat później grafika Władysława Żurawskiego „W dniu Cudu nad Wisłą”. W 1933 roku w Pelplinie stanął obszerny pomnik „Cudu nad Wisłą” autorstwa Wojciecha Durka i Ignacego Zelke.

Wymienione dzieła, przesycone patetyzmem i patriotyczną egzaltacją, w większości powstały na zamówienia instytucji państwowych, m.in. Instytutu Propagandy Sztuki oraz Wojskowego Instytutu Naukowo-Oświatowego, pragnących legendę bitwy warszawskiej maksymalnie spopularyzować w szerokich kręgach społecznych. Oczywiście były także inicjatywy indywidualne samych artystów, głównie jednak na obszarze regionalnym, często również związane z lokalnymi zamówieniami np. ze strony parafii czy stowarzyszeń kombatanckich.

Podaj dalej
OCEŃ KSIĄŻKĘ