Lekturze „Palamedesa”, którego podtytuł brzmi „Poemat zbudowany i zburzony”, musi towarzyszyć świadomość dat, jakie widnieją na końcu utworu: 1980-2016. „Palamedes” to być może opus magnum Piotra Matywickiego, jednego z najbardziej osobnych – jak to się mówi – poetów tworzących dzisiaj w Polsce. A przecież, w trakcie pracy nad tym poematem, dla którego nie znajduję w poezji polskiej żadnego odpowiednika, bo tak jest wyjątkowy i oryginalny, Matywiecki opublikował kilka świetnych zbiorów wierszy, m.in. „Ta chmura powraca”, „Powietrze i czerń”, „Widownia”, „Którędy na zawsze”, ogłosił także potężny wybór tego, co najlepsze w jego poezji, czyli „Zdarte okładki. Wiersze z lat 1965-2009”, ponadto monografię „Twarz Tuwima”, książki eseistyczne „Kamień graniczny” i „Myśli do słów”, a na dodatek ostatnio „Stary gmach”, rzecz o Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego. Wymieniam tutaj rzecz jasna nie wszystkie książki, jakie ogłosił pisarz w ciągu tych 36 lat, jakie upłynęły od 1980 roku do roku 2016, gdy nad „Palamedesem” pracował, ale te w moim mniemaniu najważniejsze.

Palamedes to bohater kultury antycznej. Wziął udział w wojnie trojańskiej, chociaż w „Iliadzie” Homera się nie pojawia. Podobno był poetą, starożytni Grecy uważali go za wynalazcę miar i wag, a także monety, był podobno także twórcą gry w warcaby i w kości. To podobno on wymyślił stopnie wojskowe i stworzył ideę latarni morskiej. Poświęcone mu tragedie napisali Sofokles, Eurypides oraz Ajschylos, ale niestety zaginęły, nie przetrwały do czasów nowożytnych. Wspomniany jest przez Platona w „Obronie Sokratesa”, jest też głównym bohaterem „Obrony Palamedesa” Gorgiasza z Leontinoi. Trafił także do literatury rzymskiej, do „Przemian” Owidiusza i „Eneidy” Wergiliusza. To on odkrył, że Odyseusz próbuje się uchylić od udziału w wojnie trojańskiej. Potem Odyseusz wraz z Diomedesem oskarżyli go o zdradę stanu, w efekcie czego Agamemnon skazał go na śmierć.

Czym jest poemat Piotra Matywieckiego, zatytułowany „Palamedes”? Tekstem, w którym poezja sąsiaduje z prozą i esejem, którego autor posługuje się zarówno metaforą, jak i metonimią. Zanim ktoś napisze wyczerpującą interpretację tego dzieła, już teraz można powiedzieć, że to traktat o byciu człowiekiem i artystą, o losie, którego nie da się zrozumieć, ale który trzeba zaakceptować.