15 stycznia zmarła po długiej chorobie w Paryżu urodzona w roku 1939 w Łodzi Aleksandra Kroh – pisarka, tłumaczka, popularyzatorka nauki. Z wykształcenia fizyk (UW), pracowała najpierw w Instytucie Chemii Fizycznej PAN; od roku 1978 mieszkała w Paryżu, gdzie do przejścia na emeryturę była zatrudniona w Institut de la santé et de la recherche médicale.
Po francusku napisała i wydała sześć książek. „Les guerres sont loin” (1993) to zapis opowieści Luciena Ducksteina, węgierskiego Żyda urodzonego w Paryżu, który przeżył obozy w Drancy i Bergen-Belsen. „L’aventure du bilinguisme” (2000) to rozmowy o „przygodzie dwujęzyczności”, przeprowadzone z dziewięcioma pisarzami i naukowcami, nie-Francuzami, dla których francuski stał się językiem komunikacji i ekspresji. „Jean Potocki, voyage lointain” (2004) to zwięzła a sugestywna biografia autora „Rękopisu znalezionego w Saragossie”. W roku 2009 wyszedł „traktacik o oszustwach naukowych” („Petit traité de l’imposture scientifique”), rzecz o czterech głośnych pseudonaukowych teoriach: przybysze z kosmosu, genetyka Łysenki, teoria rasowa i kreacjonizm. W roku 2011 Aleksandra Kroh wydała historię bomby atomowej i jej twórców („La bombe et les hommes”), a w roku 2016, u Flammariona, napisaną wspólnie z Madeleine Veyssié historię 14 laureatów nagrody Ig Nobla, przyznawanej za odkrycia, które, jak głosi podtytuł „do niczego nie służą, aczkolwiek należałoby to jeszcze udowodnić” („Quand la science s’amuse. Le top 14 des découvertes scientifiques qui n’ont servi à rien: encore que ça reste à démontrer»). Ponadto opatrzyła posłowiem „Contretemps” węgierskiej pływaczki i artystki, autorki instalacji Very Székely (1998).
Była współtłumaczką francuskiego wydania „Czy ja jestem mordercą” Calela Perechodnika, przejmującej relacji o stosunkach polsko-żydowskich w czasie II wojny. W „Gazecie Wyborczej” (2001 nr 3) opublikowała rozmowę z chińskim dramaturgiem Gao Xingjianem, laureatem literackiej nagrody Nobla, zatytułowaną „Rękopisy ukrywane w matach”.
Po polsku publikowała także jako Aleksandra Blinowska. Jest współautorką, wraz ze swymi rówieśnikami Janem Blinowskim i Waldemarem Gorzkowskim, pracy „Fale, cząstki, atomy. Książka pomocnicza dla uczniów i nauczycieli” (WSiP 1977). Pod nazwiskiem Blinowska przetłumaczyła na polski z angielskiego: „Fizykę ciała stałego” Werta i Thompsona, „Odkrycie elektronu” Davida L. Andersona, „Wstęp do szczególnej teorii względności” Roberta Kocha, „Zarys fizyki” Williama Boltona, z francuskiego „Człowieka i ludzi” Jeana Hamburgera, z rosyjskiego „Radiacyjne zjawiska w półprzewodnikach i urządzeniach półprzewodnikowych” Wawiłowa i Uhina oraz (z Janiną Baran) „Wstęp do teorii półprzewodników” Andreja Anselma.
Kiedy biografia Potockiego wyszła po polsku w przekładzie Wiktora Dłuskiego („Jan Potocki. Daleka podróż”, Drzewo Babel) pisałem o niej z entuzjazmem w „Rzeczy o Książkach” („Podróżnik idealny”, 2 marca 2007). Wywiązała się korespondencja z Olą, spotkaliśmy się w czerwcu 2013 roku w Paryżu na uroczystości wręczenia nagród im. Petrarki. Na mail z pytaniem o to, czy etnograficznie prawdziwe jest zdjęcie, publikowane w prasie francuskiej w latach trzydziestych, a przedstawiające chłopów poleskich, którzy brodzą po mokradłach na wysokich szczudłach, nie umiałem odpowiedzieć. Kiedy po jakimś czasie wróciłem do tematu, odpisała „Ta [książka], do której były mi potrzebne szczudła jest skończona, ale leży w szufladzie, bo nie jestem pewna, co chce z nią zrobić. Nieoczekiwanie zrobiła się bardzo osobista, a ja tego w zasadzie nie lubię” (mail z 27 stycznia 2016). Mam nadzieję, że z czasem i ta rzecz znajdzie wydawcę. Czytelnicy w zasadzie lubią, jak coś jest bardzo osobiste. A w Oli Kroh mieliśmy do czynienia nie tylko z osobą ciekawą świata, ale też ciekawą jako ona, obdarzoną specyficznym, osobnym na ten świat spojrzeniem. Mistrzynią ironii.
Jan Zieliński
Autor wspomnienia jest historykiem literatury i krytykiem sztuki, byłym wieloletnim wykładowcą literatury i kultury polskiej na Uniwersytecie we Fryburgu, wykładowcą literatury powszechnej na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Opublikował wiele książek (m. in. biografii Czapskiego, Słowackiego, Newerlego), jest też tłumaczem, edytorem, organizatorem wystaw. Jako krytyk współpracował głównie z „Zeszytami Literackimi” i z londyńskim „Pamiętnikiem Literackim”. Stały felietonista „Kwartalnika Literackiego Wyspa”. W internetowym czasopiśmie „Załącznik Kulturoznawczy” ma autorską rubrykę „Chronometr”. Członek jury Nagrody Kościelskich.
Foto: Drzewo Babel
