Wielce zasłużone wydawnictwo z warszawskiego Powiśla kolejny raz zadziwia rozmachem. Wkrótce po wydaniu fundamentalnej pracy prof. Wojciecha Włodarczyka zatytułowanej „Sztuka polska. Sztuka XX i początku XXI wieku”, wieńczącej długi cykl wspaniałej serii „Sztuka polska”, ukazało się kolejne monumentalne wręcz dzieło o sztuce współczesnej, teraz w ujęciu globalnym, obejmującym dokonania światowe aż po rok 2015.

Współczesna sztuka nie jest łatwa w odbiorze, często wywołuje u odbiorcy sprzeciw, a nawet odrzucenie. Nie są to już tradycyjnie pojmowane sztuki piękne, bo zgodnie z głoszoną przez specjalistów tezą, dziełem sztuki jest wszystko, co twórca za takie uznał. Stąd sztandarowym i skandalizującym przykładem, wielokrotnie podnoszonym przez zwolenników i przeciwników tej tezy, jest przypadek Marcela Duchampa i jego „Fontanna”, bo tak zatytułował pracę, a był nią najsłynniejszy w dziejach sztuki pisuar, który stanowił prowokację, jaką artysta zrealizował w Nowym Jorku, gdy ustawił go „na piedestale i przedstawił amerykańskiemu Stowarzyszeniu Artystów Niezależnych, które organizowało swoją pierwszą wystawę w kwietniu 1917 roku”.

Autorami omawianego dzieła są historycy i historyczki skupieni wokół powstałego w 1976 roku amerykańskiego pisma „October”: Rosalind Krauss, Hal Foster, Yve-Alain Bois, Benjamin H.D. Buchloh i David Joselit. „Środowisko zawiązane wokół czasopisma podważyło ówczesny dominujący model formalistycznego, stylistycznego ujęcia sztuki współczesnej, historii opartej o kolejne pojawiające się kierunki, reinterpretując najsłynniejsze dzieła i podstawy ich twórców”, jak podkreślił prof. Wojciech Włodarczyk. I dodał: „książka od razu została uznana za wyjątkowe wydarzenie w refleksji nad sztuką i sposobami jej prezentacji. Mimo ogromu materiału umiejętnie wydobywa zasadnicze – według autorów – problemy pozwalające zrozumieć mechanizmy rządzące współczesną twórczością.

Oryginalnym wydawcą było renomowane londyńskie wydawnictwo Thames & Hudson, a polska edycja jest oparta na trzecim wydaniu z 2016 roku. Lektura dzieła nie jest łatwa, z czego zdawał sobie wydawca sprawę, opatrując je na wstępie „Wskazówkami dla czytelnika” oraz „Przewodnikiem czytelnika”. Pomimo niezwykle obszernego wykładu, przedstawiającego ogrom wiedzy o sztuce najnowszej, autorzy zastrzegają się jednak, że „nowe podejście do wielu zagadnień wiąże się z koniecznością ograniczeń. Twórczość niektórych artystów i różne nurty szeroko omawiane we wcześniejszych podręcznikach zajmują tu niewiele miejsca, co było decyzją autorów, pragnących naświetlić przede wszystkim spory, punkty zwrotne i kryzysy w sztuce XX i XXI wieku”. Jak trudne jest opisanie i interpretacja nowej sztuki, potwierdza umieszczenie na końcu książki zapisu dyskusji, w której uczestniczyli autorzy, a która zatytułowana jest znamiennie: „Kłopotliwe położenie sztuki współczesnej”. Z pewnością jednak będzie nam po lekturze tego działa łatwiej podjąć próby jej zrozumienia.