Ostatni rok (liczony od maja 2017 do maja 2018 roku) na rynku książki dla dzieci i młodzieży nie obfitował w zaskakujące wydarzenia, elektryzujące księgarzy i czytelników bestsellery, pojawienie się nowych gwiazd. W żadnym jednak przypadku nie był to rok nudny i nijaki – w dużej mierze zdecydowały o tym… kobiety. Bestsellery Pierwsza kobieta, która pojawia się w naszym podsumowaniu to Nela Mała Reporterka. To już kolejny rok, kiedy nastoletnia travelbrytka króluje na listach bestsellerów z trzema tytułami: „Nela i polarne zwierzęta”, „Nela i skarby Karaibów” i „Nela na wyspie rajskich ptaków”. Książki wspierane przez program telewizyjny, a publikowane przez Burda Książki, cieszą się niesłabnącą popularnością. Mała podróżniczka wdarła się nawet do szkół: „Nela na kole podbiegunowym” w roku 2017 została włączona do kanonu lektur jako lektura uzupełniająca w VIII klasie szkoły podstawowej. Inny stary znajomy na listach najlepiej sprzedających się książek dla młodych czytelników to Greg Heffley, czyli tytułowy „cwaniaczek”: uczeń gimnazjum, stworzony przez Jeffa Kinneya. Jego „Dzienniki” od kilku lat bawią dzieciaki na całym świecie. W ubiegłym roku polski wydawca, Nasza Księgarnia, wprowadził na rynek dwa kolejne tytuły: „Ryzyk-fizyk” i „No to lecimy”. Utrzymuje się również dobra sprzedaż (i miejsce na top listach!) serii „Magiczne Drzewo” (Znak Emotikon) Andrzeja Maleszki. Kolejny tom – „Berło” odniósł podobny sukces jak poprzednie części cyklu. W zestawieniach bestsellerów dziecięcej sceny wydawniczej nie mogło zabraknąć Joanne K. Rowling (to kolejna ważna kobieta na scenie młodzieżowej!). „Fantastyczne zwierzęta i jak je znaleźć. Oryginalny scenariusz” (Media Rodzina) – swoisty prequel do przygód Harry’ego Pottera (wprowadzony przez doskonale przyjęty przez krytykę i widzów film) był pewnym kandydatem do zestawienia najlepiej sprzedających się książek. Skoro nazwisko małoletniego czarodzieja pojawiło się tutaj… wspomnieć bezwzględnie należy o oświadczeniu, które pojawiło się na początku lutego 2018 na stronie Pottermore.com obwieszczające, że łączna sprzedaż wszystkich tomów cyklu, we wszystkich krajach i językach przekroczyła 500 mln egz. „Uważamy, że można powiedzieć, iż 20 lat i 500 mln książek później Harry Potter wciąż posiada moc, by przenosić nas na swoich kartach do zupełnie nowego świata. Właśnie dlatego będziemy czytać te książki zawsze, przekazując je kolejnym pokoleniom”. Z ciągle modnego nurtu młodzieżowej literatury fantastycznej do grona bestsellerów weszła kolejna część cyklu Ricka Riordana „Apollo i Boskie Próby” – „Mroczna Przepowiednia. Tom II” (Galeria Książki), opowiadającego o całkiem współczesnych sprawkach greckich bogów olimpijskich. Coraz bardziej zadziwiającym fenomenem jest niesłabnąca popularność kolejnych tomów „Jeżycjady” Małgorzaty Musierowicz (Akapit Press). Nowe powieści witane są często chłodnymi recenzjami ze strony krytyki literackiej, a kupowane i czytywane przez dziewczyny, które widziały już 30. wiosnę swojego życia. „Ciotka Zgryzotka”, opublikowana w 2018 roku, doskonale mieści się w tym obrazie. Kolejnym bestsellerem skierowanym do młodszych nastolatków, a wspieranym przez kinowy film (z Julią Roberts!), jest wzruszający „Cudowny chłopak” R.J. Palacio (Albatros), opowieść o przedzieraniu się przez życie bohatera posiadającego zeszpeconą buzię. Wśród dobrze sprzedających się tytułów nie mogło zabraknąć mocnych pozycji z nurtu Young Adults. Bardzo dobrze została przyjęta przez nabywców nowa (opublikowana po pięciu latach milczenia!) powieść Johna Greena „Żółwie aż do końca” (Bukowy Las). Nie jest to może sukces na miarę tytułu „Gwiazd naszych wina”, ale historia łącząca wątek sensacyjny z niezwykle sugestywnie zaprezentowanym obrazem choroby psychicznej głównej bohaterki weszła z łatwością do zestawienia bestsellerów. Podobnie stało się z klasyczną młodzieżową love story, powieścią „Światło” Jaya Ashera (Rebis). Tytuł był niesiony w dużej mierze falą popularności poprzedniej książki tego autora (i serialu Netflixa nakręconego na jej podstawie) „13 powodów”. Przegląd bestsellerów zamknijmy książkami edukacyjnymi dla dzieci młodszych o Puciu. Sympatyczny bohater pojawia się w kolejnych tomach: „Pucio mówi pierwsze słowa”, „Pucio uczy się mówić”, a także bierze udział w „Ćwiczeniach z mówienia” (Nasza Księgarnia). Do książek z tej serii przyciąga rodziców nie tylko dobrze przygotowany komponent edukacyjny, ale również ciekawa ilustracja. „Herstorie” O tym, że mijający rok w świecie książki dla dzieci należał do kobiet zadecydowała jednak cała fala tytułów, które demonstracyjnie rzucały wyzwanie stereotypom towarzyszącym literaturze dla dziewczyn starszych i młodszych (artykuł „Na feministycznej fali, czyli… Polki też” („Magazyn Literacki KSIĄŻKI” nr 1/18). Wszystko zaczęło się od „Opowieści na dobranoc dla młodych buntowniczek”, wielkiego międzynarodowego sukcesu wydawniczego przygotowanego przez Elenę Favilli i Francescę Cavallo. Autorki zebrały 100 biogramów silnych, niezależnych, niekiedy bohaterskich kobiet, których imponujące historie były bardzo dalekie od wizji słodkich, bezwolnych księżniczek, ratowanych przez rycerzy na białych koniach, kandydatów na ich przyszłych mężów. W Polsce książkę opublikowało wydawnictwo Debit. Miarą sukcesu tego tytułu w naszym kraju były szybko pojawiające się rodzime publikacje dyskontujące popularność „Buntowniczek…”. Małgorzata Frąckiewicz w „Superbohaterkach” (Ezop) zaprezentowała 14 życiorysów kobiet, które dokonały przełomowych odkryć naukowych. Anna Dziewit-Meller w „Damach, dziewuchach, dziewczynach. Historii w spódnicy” (Znak) prowadzi czytelniczki śladami polskich buntowniczek i twardzielek, takich jak Krystyna Skarbek, agentka wywiadu z czasów drugiej wojny światowej, czy Anna Henryka Pustowójtówna, bojowniczka Powstania Styczniowego. Sylwia Chutnik słusznie pisze o bohaterkach tej książki: „Naukowczynie, pisarki, królowe i nauczycielki: cała zgraja silnych prababek, dzięki którym wiemy, że determinacja i wiara w równość przynoszą efekty”. Druga część „Dam, dziewuch…” dotyczy „podróżowania w spódnicy” i prezentuje odważne podróżniczki i eksploratorki, takie jak Junko Tabei – pierwsza zdobywczyni Mount Everestu. Do nurtu „Girls Power” („moc dziewczyn”) należy także zaliczyć „Wielkie małe kobietki” Aleksandry Polewskiej (Wydawnictwo Czerwony Konik). W pięciu fabularyzowanych opowiadaniach autorka prezentuje dorastanie tak znanych pań jak Agatha Christie, Coco Chanel, Edith Piaf, Audrey Hepburn czy Maria Skłodowska-Curie. Z książki można się dowiedzieć o tym, co pozwoliło tym kobietom osiągnąć sukcesy w swoich działaniach. Na polskich ladach księgarskich mamy więc prawdziwe spektrum różnych ważnych i pięknych kobiecych historii… A może powinniśmy właśnie użyć określenia „HERSTORII”, nawiązując do anglosaskiego feministycznego konceptu różnicującego widzenie przeszłości z punku widzenia męskiego „HIStory” („jego opowieść”) i żeńskiego „HERstory” („jej opowieść”)? Taką „herstory” jest z pewnością książka „Była sobie dziewczynka” Piotra Dobrego (Wydawnictwo Tadam) opowiadająca czytelniczkom o warunkach, w jakich żyły ich rówieśniczki w dawnych wiekach i odległych krainach. W nurcie „dziewczyńskiego buntu” są mocno posadowione także dwie inne książki tłumaczone z angielskiego. „Girl Power. Opowieści dla dziewczyn, które chcą zdobyć świat” Caroline Paul (Papilon) to zestaw relacji z różnych działań stereotypowo uznawanych za „nie dziewczęce”, powiązanych z opowieściami odważnych kobiet, które je podjęły. Książka ma charakter interaktywny – stawia czytelniczkom zadania, udostępnia miejsce na swych stronach na zapisanie własnych doświadczeń. Dla odbiorczyń trochę młodszych inspirujące życiorysy spisała Kate Pankhurst w bogato ilustrowanych „Nadzwyczajnie wspaniałych kobietach, które zmieniły świat” (Grupa Wydawnicza K.E. Liber). Anna Bukowska z wydawnictwa Zielona Sowa, dostrzegając „trend do publikowania książek o kobietach, dziewczynach niepokornych, odważnych, żyjących na przekór tradycji czy stereotypom”, dodaje, że „te pozycje pokazują między innymi, że warto żyć zgodnie z tym, co podpowiada nam serce i że nie ma rzeczy niemożliwych, że dziewczyny mają moc”. Podobnie Katarzyna Domańska (Dwie Siostry) zwraca uwagę, że bohaterki nurtu „Girls Power” w książce dla młodych to nie tylko naukowczynie, pilotki, malarki. „Ukazuje się też sporo książek, w których główną bohaterką jest rezolutna dziewczynka, opierająca się stereotypom. Moimi ulubionymi bohaterkami w tym nurcie są Mireille, Astrid i Hakima, bohaterki książki »Pasztety, do boju!« Clémentine Beauvais, które znajdują w sobie wystarczająco dużo odwagi, dystansu do siebie i poczucia humoru, by pokazać przewagę osobowości nad standardowym postrzeganiem urody”. Do dzielnych, „twardych” dziewczynek należy też Jasmin – bohaterka książki Grzegorza Gortata „Moje cudowne dzieciństwo w Aleppo”. Jasmin opowiada nam o swojej wojennej codzienności w Syrii. Historia Powrót tematyki historycznej do książek dla dzieci i młodzieży to fenomen, który można dostrzec od kilku sezonów. Jeszcze 10 lat temu wydawało się, że takie niesłychanie popularne do lat 60.-70. XX wieku gatunki literackie dla starszych dzieci i młodzieży jak reportaż podróżniczy czy powieść historyczna są ostatecznie zapomniane i znikają z rynku. Gwoździem do trumny pierwszego miała być telewizja i inne media obrazkowe POKAZUJĄCE życie w egzotycznych miejscach, drugi zaś podkopywała m.in. fantastyka, w szczególności tolkienowska heroic fantasy oferująca historyczny sztafaż oraz magię i niezwykłe stwory. Wszelkie pogłoski o śmierci tych gatunków okazały się jednak grubo przesadzone. Dowodem chociażby wspominana wcześniej bestsellerowa Nela Mała Reporterka. Historia zjawiła się coraz śmielej na stronach polskich książek dla młodych za sprawą wydawnictw Muchomor i Literatura. Szczególnie ta druga oficyna wniosła w omawianej materii znaczące zasługi ze znakomitą serią „Wojny Dorosłych – Historie Dzieci” czy powieściami takimi jak „Mówcie mi Bezprym” (Grażyna Bąkiewicz) czy „Tylko dla twoich oczu” (Katarzyna Ryrych). Warto zwrócić uwagę na drugą z przywołanych książek – jest to brawurowa próba stworzenia pastiszu bondowskiej (tytuł!), szpiegowskiej powieści, której akcję autorka umieściła w XVI wieku. W opisywanym wyżej nurcie „herstorii” mieści się też w jakiejś mierze „Z bożej łaski Jadwiga, król” Zuzanny Orlińskiej. Niezwykle silnym impulsem, który dodatkowo wzmaga zainteresowanie rynku książki dziecięcej (i nie tylko!) tematyką historyczną jest – rzecz jasna! – zbliżające się stulecie odzyskania niepodległości. Na tę okazję Literatura publikująca serie zbiorów opowiadań historycznych „Zdarzyło się w Polsce” przygotowała tom „Odzyskana niepodległość”. Wydawnictwo Rafael oferuje młodym czytelnikom specjalną, jubileuszową edycję bestsellerowej pozycji „Kocham Polskę”. Egmont zaś włączył do serii „Czytam Sobie” „Komendanta wolnej Polski” Wojciecha Widłaka. Oficyna wydawnicza Muchomor przygotowała starannie wydany „Alfabet niepodległości” Anny Skowrońskiej, z ciekawymi ilustracjami nawiązującymi do międzywojennej estetyki modernistycznej. Wydawnictwo RM chce zainteresować młodszych nastolatków serią „Polscy Superbohaterowie”. Znalazł się wśród nich – oprócz rotmistrza Pileckiego i Marii Skłodowskiej-Curie – marszałek Józef Piłsudski (autorką książki jest Małgorzata Strękowska-Zaremba). Nie jest to co prawda stricte powieść historyczna – młodzi bohaterowie poznają losy wielkich postaci naszych dziejów z opowiadań starszych, niemniej mieści się w szeroko rozumianej konwencji. W grudniu 2018 roku ukaże się plon konkursu literackiego #WOLNOŚĆ ogłoszonego przez Fundację Polskiej Grupy Zbrojeniowej we współpracy z Narodowym Centrum Kultury. Celem organizatorów jest wytypowanie powieści z wątkami niepodległościowymi dla młodzieży w wieku 11-18 lat. Można oczekiwać, że spora część …