Granica między prawdą a zmyśleniem w żadnym gatunku chyba nie jest tak nieoczywista jak w powieści historycznej. Już jej narodzinom towarzyszyły kontrowersje. Wylągłszy się w romantyzmie („Waverley” i „Rob Roy” Waltera Scotta), na dobrą sprawę okrzepła w drugiej połowie XIX wieku, wieku tzw. faktów pozytywnych. I był w tym prawdziwy paradoks. Albo prawda, albo fikcja – stawiano alternatywę przed najpopularniejszym z naszych pisarzy, Sienkiewiczem, a czyniła to nie tylko Eliza Orzeszkowa. Literat tej epoki miał przecież dochodzić do prawdy i ją krzewić wśród ludu niczym naukowiec i popularyzator w jednym. Badał i opisywał rzeczywistość, tworząc jej lustrzane odbicie tu i teraz, zgodnie z dewizą Stendhala. Tyle że Sienkiewicz wyznawał otwarcie, że nie podoba mu się pisanie o przeciętnych miejscach i takichże ludziach. A miało to swoje konsekwencje. I jeśli dziś czytelnicy sięgają po ten gatunek, to też uwiedzeni zapewnieniami, że – niczym w dokumentach pełną gębą – dotykają jakichś skamielin czasu: obyPokonać czas czajów, autentycznych zdarzeń, mentalności praprababek i prapradziadów. Zwykle też autorzy na dwa sposoby uwiarygodniają swoją opowieść – przez wprowadzenie historycznych postaci (jak Jakub Nowak w debiucie „To przez ten wiatr”1, uhonorowanym Nagrodą Gombrowicza), bądź ręcząc biografią własną lub przynajmniej środowiska, z którego się wywodzą (jak czyni to Ishbel Szatrawska w „Toni”2). Pomysł Nowaka jest na pozór prosty. Autor sięga po znany – niewielki i ograniczony czasowo – epizod z życia Sienkiewicza i Modrzejewskiej, którzy w 1976 roku – w towarzystwie przyjaciół, w tym jej ślubnego męża i syna z pierwszego małżeństwa – faktycznie wyjechali do Kalifornii i wydzierżawili tam rancho, nie mając pojęcia o uprawie winorośli. Opowieść koncentruje się więc nie na agrotechnice, lecz na przyjemnościach, awanturach z udziałem kosmopolitycznych osadników i szeryfów, opowieściach o Indianach i bizonach, a także na towarzyskim qui pro quo w saloonie Boba, przy czym delikatny, „mało …