Aż do śmierci babcia Czesia kochała ziemię. Kochała miłością pazerną, choć przecież w gruncie rzeczy praktycznie całe swe (nie najkrótsze) życie spędziła w Warszawie. Kiedy tylko znalazła wolną chwilę (mało ich miała…), wracała myślami do zadupiastego Ilinka koło Płońska. I do własności gruntowej. W opowieściach przeważały historie związane z niekończącymi się nigdy sporami o miedzę. Instynkt gruntowy, że tak napiszę, moją babkę wciąż mimo upływających dekad napędzał. Wydarła nawet kiedyś prawem kaduka z podwórka kamienicy na Mokotowie, kiedy tam zamieszkaliśmy, spłachetek ziemi, a ja – nieszczęsny – musiałem go co roku przekopywać (nienawidzę!). Uprawą babcia zajmowała się sama, piszcząc ze szczęścia. Dziś, gdy mnóstwo osób fascynuje się rozmaitymi rodzinnymi celebryckimi krzyżówkami, mało kto zwraca uwagę, że skomplikowane sieci powiązań rodowych to element również polskiego chłopskiego dziedzictwa. Rodziny wiejskie aż do drugiej wojny, nawet i później, budowano wedle klucza bynajmniej nie miłosnego. Zasadniczym powodem skłaniającym do zawierania sakramentalnych związków z konkretną osobą było posiadanie przez nią własności rolnej. Dlatego, przy ogromnej śmiertelności (zwłaszcza okołoporodowych zgonów kobiet), chcąc powiększyć za wszelką cenę nędzne na ogół skrawki zgromadzonej ziemi, chłopi żenili się chętnie z posiadaczkami jakiegoś kawałka gruntu, biorąc w charakterze ekstrainwentarza dziatwę z poprzednich związków zmarłej. Przy okazji zyskiwali kolejne ręce do roboty, o co również chodziło. Wieś, dawna wieś, to robota. Trud. Znój. Harówka. Pazerność. W sumie te krzyżówki dawały przedziwne rodowe konstelacje; moja babka posiadała szesnaścioro rodzeństwa ze związków dotyczących dwóch kobiet i dwóch mężczyzn. Oczywiście chodzi o związki pobłogosławione przez Kościół: kiedy jedni umierali, wdowcy przybierali do gospodarki wdowy lub na odwrót. Dla nich wszystkich liczyła się ziemia, ziemia, ziemia! Ziemi nigdy nie starczało. Nawet jeśli rozmaitymi prawnymi fortelami ograniczano prawo dziedziczenia. Przykład moich wiejskich …