– Co wyróżniało Albanię w światowym obozie krajów komunistycznych? – Historycy używają czasem określenia „albański stalinizm”, żeby podkreślić, że albański system był powtórzeniem stalinowskiej strategii strachu, z regularnymi czystkami w obozie władzy i kultury, z więzieniami politycznymi, pracą przymusową, aparatem totalnej inwigilacji i karaniem obywateli za kontakty ze światem zewnętrznym. Opowieści nielicznych turystów o komunistycznej Albanii przypominają dzisiejsze relacje z Korei Północnej. Jeden z moich bohaterów powiedział: „Wprawdzie nie mieliśmy obozów, które przerabiały ludzi na mydło, ale mieliśmy najlepiej strzeżone granice na świecie”. Komunistyczna Albania była zamkniętą twierdzą, z granicami pilnowanymi przez strażników, którzy mieli prawo zastrzelić każdego, kto próbował uciec. Kolejnym aspektem, wzmacniającym mechanizm terroru, była odpowiedzialność zbiorowa – za występek jednej osoby karano poszczególnych członków rodziny, najczęściej zesłaniem w odległe rejony Albanii, utratą pracy albo zakazem studiowania. – Jak to możliwe, że Enver Hodża panował tak długo? – Odkąd został przywódcą partii komunistycznej w 1943 roku rządził po stalinowsku, a fale czystek powtarzały się co kilka lat. Choćby w 1951 roku rozstrzelano 22 intelektualistów, oskarżonych bezpodstawnie o próbę zamachu na ambasadę sowiecką. Nikita Chruszczow był w oczach Hoxhy najgorszym szkodnikiem, a sama Albania uznała Związek Radziecki za zbyt rewizjonistyczny już na początku lat sześćdziesiątych – i zerwała bratni sojusz. Przy okazji kolejnych zmian sojuszy politycznych represje spadały na lojalnych dotąd członków partii – w 1948 roku na „jugosławiańczyków”, a w latach sześćdziesiątych na „sowietczyków”. W latach siedemdziesiątych, gdy na świecie kwitł ruch hipisowski, przez Albanię przeszła kolejna wielka fala represji wśród ministrów i ludzi kultury. …